Papa continue á écrire ses livres, ses pièces. Maria, elle, joue. Cela ne me regarde pas, c'est la vie. Mais, chez moi, je n'ai jamais entendu un seul mot contre Maria. Je l'ai rencontrée dans les années 1980, après la mort de ma mère. J'étais à Nice. Elle y jouait une pièce. J'ai mis un mot au théâtre. On s'est dit plein de choses. On était bien ensemble. Elle était tellement vivante, chaleureuse, drôle. On a mangé du chocolat. Elle fumait, et elle avait des quintes de toux épouvantables. Quand elle éteignait une cigarette, aussitôt, elle en rallumait une autre. Ils se ressemblaient, mon père et elle. Ils avaient ce même amour forcené de la vie, quoi qu'il se présente. On endure. Mais on prend.
A la Libération, mon père fréquente beaucoup Sartre et Beauvoir. A Saint-Germain-des-Prés, c'était tout le temps la fête, la danse, les beuveries, aussi. Mais mon père a toujours eu l'impression de faire un peu tache parmi eux. II est méditerranéen, n'a pas fait l'Ecole normale, n'est pas d'origine bourgeoise. Ce n'était pas tout à fait faux quand Sartre le traitait de "voyou des rues”: il avait un peu l'impression de s'encanailler en compagnie de son copain Camus. Beauvoir, elle, a alors un faible pour mon père, qui ne le partage pas. Etait-ce vraiment un faible, ou une curiosité intellectuelle ? Elle disait - c'était scientifique, chez elle! - que pour connaitre un homme il fallait coucher avec lui. Regardez cette photo de Brassai: mon père avait mis en scène une pièce de Picasso, «le Désir attrapé par la queue ». Il y a Lacan, Cecile Eluard, Picasso, Valentine Hugo, les Leiris, Sartre et Beauvoir. Et que regarde mon père ? Le chien.

Écrire, c'est s'exposer au malentendu, et à ne pas être entendu. Il le savait bien, mon père. J'étais une petite fille, mais je sentais l'agressivité autour de lui. Avec, «l'Homme révolté », en 1951, il ébranle un tabou. A l'époque, on n'a pas le droit de toucher à l'Union soviétique. Alors que tout le monde sait que le goulag existe. On dit que c'est au nom de la bonne cause. On se tait. Lui, il a décidé de parler. Et cela ne plait pas. Un jour - j'ai compris plus tard que c'était après la terrible polémique avec « les Temps modernes» où Francis Jeanson, sur ordre de Sartre, avait descendu le livre avec une incroyable violence - je trouve mon père dans le salon, assis sur un fauteuil bas, la tête baissée. Je lui dis : “Tu es triste, Papa?”. Il lève la tête, me regarde droit dans les yeux et me répond : “Non, je suis seul”. Je n'ai jamais oublié. Cela me révoltait tellement ! Je ne savais pas comment lui dire qu'avec moi il ne pouvait pas être seul.
En janvier 1956, quand il écrit  “Trêve pour les civils”, dans « l'Express », il ne fait pas que l’écrire. Il va à Alger, proposer qu'on épargne les civils des deux camps. Le gouvernement général lui interdit d'occuper la salle prévue. Il déplace sa réunion dans la Casbah, sous les cris des ultras, qui hurlent : “A mort Camus!”. Il a eu très peur que cela finisse dans un bain de sang. Quand je pense qu'on ose encore prétendre que Camus n'a rien dit sur l'Algérie! Il avait été bien seul, en 1945, quand il avait dénoncé les massacres de Setif! Il a donc continue d'écrire, jusqu'au moment où il a considère que chaque mot ajoutait à la violence. Il savait que le FLN liquidait les messalistes et que, si l'on faisait une Algérie avec un parti unique et une religion d'Etat, les premières victimes seraient les Algériens. Quand on voit ce qui s'est passé depuis, on peut se dire qu'il n'avait peut-être pas complètement tort. A partir de 1960, c'est vrai, il n'a plus rien dit du tout. Mais c'était pour la bonne cause. Il était au cimetière.
“Quand tu as eu ta prime ... “, comme disait Mémé en parlant du prix Nobel de littérature ... Lui, il se trouvait un peu jeune. Il disait: “Personnellement, j'aurais voté Malraux”. Ce jour-là, au lycée, tout le monde me regardait drôlement. J'ai demandé à une copine si je n'avais pas un ourlet défait. Elle a ri: “Mais tu es dans ‘Paris Match’” …..
Cathérine Camus: Camus, mon père.
Viết là phơi bày ngộ nhận, chẳng được ai nghe. Cha tôi biết rất rõ điều này. Khi đó, dù chỉ là một đứa con nít, nhưng tôi thấy chung quanh cha tôi là cả một sự hung hãn, gây gổ. Năm 1951, khi viết « Con người nổi loạn”, là ông đụng vô ổ kiến lửa, lay đến tận gốc điều cấm kỵ. Vào thời buổi đó, cấm không được đụng tới Xô-Viết, trong khi ai cũng quá rành về sự hiện hữu của trại tù Goulag.  Họ bảo, phải bảo vệ nghĩa cả! Và họ câm miệng. Còn ông, ông tung hê hết. Thế là cả đám sưng lên. Một bữa – sau này tôi mới biết, do đụng độ với tờ « Thời Mới », qua đó, theo lệnh Sartre, Francis Jeanson đã ‘tàn sát’ cuốn sách của ông - tôi thấy cha tôi ở trong phòng khách, ngồi trên chiếc ghế bành thấp, đầu cúi xuống. Tôi nói: « Ba buồn hả ba? » Ông ngẩng đầu lên, nhìn thẳng vào mắt tôi và nói: « Không, ba cô đơn. » Tôi không bao giờ quên câu này. Nó làm cho tôi phát bực! Tôi không biết làm sao để nói cho ba tôi hiểu, làm sao ông nói cô đơn, khi có tôi ở kế bên.

 “J’ai le sens du sacré mais je ne crois en Dieu”
[Tôi có cảm quan về điều thiêng liêng nhưng tôi không tin (về một) Thượng Đế]
“Le réel, c’est le rationel, et l’Histoire, la fille bâtarde de la violence”
[Cái thực, là cái thuần lý, còn Lịch sử, đứa con gái đẻ hoang của bạo lực]
Camus
“Eh bien, mon cher Camus, vous aurez révélé que Hegel et moi avons quelque chose en commun, c’est le fait que vous ne nous avez lu ni l’un ni l’autre”
[Bạn Camus ơi, bạn phát giác ra, có cái gì đó chung, giữa Hegel và tôi, điều này chứng tỏ, bạn đếch đọc, cả tôi lẫn Hegel!]
Sartre

Ở xứ Mít Nam, có lẽ Gấu là người đầu tiên viết về văn chương dấn thân, ngay khi vừa bước vô làng văn, phải nói, ngay sau khi dư âm của truyện ngắn đầu tay Những Ngày Ở Sài Gòn còn rền rĩ ở trong giới giang hồ, qua loạt bài, Gấu nhắc lại, loạt bài “Thế nào là văn chương dấn thân?”, trên tờ tuần báo Nghệ Thuật, khiến mấy đấng bạn quí càng thêm chán Gấu!
Gấu nhớ là, Thạch Chương, tức Cung Tiến, thú loạt bài của Gấu. Gặp, đúng cái lần Gấu không được mời mà cũng mò đến nhà anh uống rượu, anh nói, cái style, cách dùng tiếng Mít của Gấu, rất Mít, không “khoa bảng”, như của anh, và, anh không viết được như vậy. Lâu ngày rồi, Gấu không nhớ rõ nguyên văn, nhưng đúng là ý của anh.

Hình như trong bữa tiệc đó có cả Kiệt Tấn thì phải, và sau đó, hai thằng rủ nhau đi uống tiếp, và xém chút nữa thì bị đám du đãng cho ăn đòn, Gấu đã kể về vụ này rồi.
Loạt bài viết về Thế nào là văn chương dấn thân?, Gấu viết từ những gì đọc được ở Roland Barthes, chứ không phải theo cách nhìn của Sartre, về dấn thân. Còn nhớ một câu, hình như chôm trong một bài viết, của một anh Tây hay một bà Đầm [Marthe Robert?]: Ngay cả khi khẳng định, tôi vẫn còn tra hỏi. [Même, quand j’affirme, j’interroge encore, đại khái thế]
Gấu gặp lại Kiệt Tấn, đúng cái lần qua Paris tái ngộ đấng bạn quí từ Sài Gòn bay qua, ở cuối thiên niên kỷ. Hai vợ chồng anh ra phi trường đón vợ chồng Gấu. Chẳng thằng nào nhận ra thằng nào, sau bà xã anh cứ nhè mấy thằng đầu đen hỏi, có phải mi là Gấu, thế là lòi ra ngay. Bà kể, cái lần đón ông bạn quí của cả hai cũng y chang, nhưng lần đó, bả biết trước, và có nói với ông chồng: Bạn anh từ Sài Gòn qua. Mấy chục năm rồi. Không nhận ra được đâu! (1)
Tuyệt!
Nhưng cái lý do Kiệt Tấn không nhận ra Gấu, thì còn tuyệt hơn thế nhiều!
Thủng thẳng Gấu kể tiếp.
(1) 
Tôi vẫn còn nhớ cái nhìn của anh sinh viên Luật, người Thái Lan, được Bộ Nội Vụ và Cao Uỷ Tỵ Nạn mướn làm thẩm tra viên trong buổi thanh lọc. Cái nhìn dừng lại rất lâu trên khuôn mặt tiều tuỵ ở ngoài đời so với trong hình. Có vẻ anh tin. Có vẻ anh thông cảm. Có vẻ anh sợ hãi, không ngờ sự khủng khiếp của một chế độ so với sức chịu đựng của con người.
Như lính giữa rừng