Il faut savoir voir Lisbonne pendant le temps exact d'un sanglot. La voir tout entière, par exemple, dans la première lumière du matin. Ou la voir complètement dans le dernier reflet du soleil sur la Rua da Prata. Puis pleurer. Parce que, même si c'est la première fois qu'on la voir, on a l'impression d'y avoir déjà vécu toutes sortes d'amours tronquées, d'illusions perdues et de suicides exemplaires.
Vous marchez pour la première fois dans les rues de Lisbonne et vous avez à chaque coin le vague souvenir d'y être déjà passé. Quand ? Vous ne savez pas. Mais vous êtes déjà venu ici avant d'y aller pour la première fois.

PESSOA ET AUTRES MESSIEURS
le quartier littéraire de Lisbonne 

Ôi chao giá như viết nổi những dòng như trên đây. Về Sài Gòn!

Phải nhìn Sài gòn vào đúng thời gian của một tiếng nấc! Rồi cứ thế mà nức nở. Mà nước mắt ngắn, nước mắt dài.
Bởi vì, cho dù chỉ nhìn nó lần đầu, bạn vưỡn có cảm tưởng đã sống hết những cuộc tình thê lương của mình ở đó.
Ôi ôm em trong tay mà đã nhớ em những ngày sắp tới.
Bởi vì bạn phải ở Sài Gòn rồi, sau đó mới đến Sài Gòn, lần đầu.

«Mais suis-je celui qui vit ici, / qui est retourné ici / qui y est retourné, retourné / et qui y retourne encore?», se demandait l'employé de bureau Bernardo Soares qui, comme M. Pessoa, ne quittait jamais Lisbonne et donc n'y retournait jamais...
Nhưng tôi là ai, phải chăng là kẻ sống ở đây, ở Sài Gòn/ Kẻ trở về đây/ Trở về, trở về/ Và còn trở về?
Tôi là kẻ chẳng bao giờ rời Sài Gòn, như tay nhạc sĩ họ Trịnh kia, nên chẳng bao giờ trở về.
J'y étais déjà venu avant d'y être jamais allé.
Tôi là kẻ đã từng tới Sài Gòn, trước khi chưa từng tới đó.
*
Góc văn của Sài Gòn, như của Lisbonne, là Quán Chùa.
Cũng có con đường Tự Do, thay vì Rua da Prata, nhưng, bởi vì thiếu một góc biển của Lisbonne, cho nên cuối đường là bến tầu, với lòng mình phơi trên kè đá, với những ống khói tầu mệt lả, và ném mẩu thuốc cuối cùng xuống lòng sông, là ném cả hy vọng, cùng cuộc đời trôi theo, cùng muôn trùng những chuyến vượt biển, theo ngón tay trỏ của pho tượng Đức Thánh Trần.
*
Ôi chao, nhớ ơi là nhớ, góc quán, góc bàn, những cây me bên ngoài, khúc đường này là cuối con đường Gia Long, đầu kia, là Ngã Sáu Sài Gòn....
*
...vivre à Lisbonne comme s'il était une allumette froide tandis que les maisons de ceux qui l'avaient aimé tremblaient à travers ses larmes: Sống ở Lisbonne như thể nó là một cây diêm lạnh giá, trong khi những căn nhà của những con người yêu thương nó run rẩy qua những dòng nước mắt.
Parce que, même si c'est la première fois qu'on la voir, on a l'impression d'y avoir déjà vécu toutes sortes d'amours tronquées, d'illusions perdues et de suicides exemplaires.
Bởi là vì, ngay cả khi, lần đầu tiên bạn nhìn thấy Sài Gòn, bạn có cảm tưởng đã sống, ở trong đó, tất cả những cuộc tình cụt ngủn, những ảo tưởng mất đi, và những cú tự làm thịt mình đáng làm gương cho hậu thế.
Source

Ngô Tự Lập
Khoa Quốc tế - Đại học Quốc gia Hà Nội 

Ông Hồ, như ở đây được NTL thổi là cha đẻ của văn học viễn tưởng Mít, thực sự chỉ là một ‘phóng tác gia’. Và những truyện mà Cụ Hồ chôm của người rồi viết lại theo ý của ông, là đều nhằm mục đích chính trị cả.
Miền Nam có HHT được gọi là ông vua thể loại này, chỉ khác, ông cho biết, ông chôm của ai, còn Bác, thì để lại một nghi vấn, hy vọng đời sau có kẻ cố tình lầm, thổi Bác thành cha đẻ của văn học viễn tưởng Mít! 

Gấu này, hồi nhỏ đọc Ngọn Cỏ Gió Đùa, của Hồ Biểu Chánh, mê quá, đến khi đọc Những Kẻ Khốn Cùng của Victor Hugo, cứ lầm bầm chửi anh Tây Mũi Lõ thuổng anh Mít Nam Bộ, ấy là vì truyện của HBC tuy phóng tác, mà đặc chất Miền Nam. Borges cũng đã gặp tình trạng này, khi đọc một bản dịch -dịch chứ không phải phóng tác – và khi đọc nguyên tác, lắc đầu, không hay bằng bản dịch, là vậy. Đây là những phép lạ của ngôn ngữ, và tài năng của người phóng tác.
Trường hợp Bác Hồ, Bác nhắm một ý đồ ở bên ngoài văn chương.
Vào thời đó, Bác cũng không nghĩ đến chuyện thuổng hay không thuổng. Giống trường hợp Khái Hưng, cũng đã từng phóng tác một truyện ngoại, của Langelaan, thành Bóng người trong sương mù, (1) câu chuyện anh lái tầu hoả, được hồn vợ nhập vào một con bướm cứu mạng, khi cố ngăn xe lửa vì cây cầu phía trước đã bị bão đánh sập.
NTL còn thổi Bác thành nhà tiên tri. Không hiểu Bác có tiên tri ra một đất nước băng hoại như hiện nay?

(1)
Lần đó, đi cùng với ông bạn thân. Ông này sau đi với Gấu, xuống Ba Xuyên đưa xác thằng em Gấu về Sài Gòn. Lượt về Gấu đi máy bay C.130 cùng cái xác thằng em, trong chiếc quan tài, ngoài gỗ, trong kẽm. Cũng nhờ tài xoay sở của một ông cố vấn Mẽo tại phi trường Sóc Trăng. Thằng em, sĩ quan Thủ Đức, ra trường biệt phái đơn vị địa phương quân lo an ninh phi trường. Ông bạn, nhà giáo bị động viên, đi xe đò trở về Cần Thơ, nhiệm sở của ông lúc đó. Xe của ông thứ nhì. Xe thứ nhất xơi nguyên một trái mìn VC. Gấu có kể qua truyện này một hai lần rồi. Nó làm Gấu nhớ tới câu chuyện Bóng Người Trong Sương Mù của Khái Hưng. Hồi nhỏ, đọc truyện này, Gấu hơi bị ấn tượng [thuổng cách nói của VC], nhưng hóa ra rằng thì là, ông thuổng truyện ngoại quốc. Của tay Langelaan, tác giả một truyện ngắn được coi là kinh dị số một của thế kỷ, Con Ruồi , đã từng được dịch đăng trên tờ Bách Khoa, Sài Gòn, trước 1975.
Gấu tin rằng thì là, thằng em trai của Gấu, đã xúi ông bạn đừng đi chuyến xe đầu.
Cũng như Gấu đã từng mường tượng ra cái chết của thằng em, ngay từ khi nó bị gọi đi Thủ Đức.
Đúng ra, ngay từ khi Gấu chết hụt ở nhà hàng Mỹ Cảnh.
Như thể, Thần Chết, bắt hụt thằng này, thì tóm thằng kia.
Chính vì vậy mà ông bạn HPA không làm sao đọc ra "cái tầng hầm", của đoạn văn sau đây, bởi thế, ông mới chửi, sao lại có một thằng mê gái thê thảm đến trở thành lố bịch, như mày, hử Gấu?

Gấu cũng đã từng bị lừa, như NTL.
Với NTL, thì ông giả đò bị lừa, còn Gấu, bị lừa thực tình, khi đinh ninh Sến cô nương là tác giả Thiên Sứ.
Hoá ra truyện phóng tác.
Phóng tác, nhìn một cách nào đó, thì cũng là một hình thức đạo văn, nếu cố tình không cho biết nguyên tác.

Giấc ngủ mười năm có thể khiến ta liên tưởng đến chuyện Từ Thức, nhưng tôi muốn so sánh nó với Rip Van Winkle của văn hào Mỹ Washington Irving.
NTL

Chắc chắn là Bác thuổng Irving, vì Bác mê Mẽo lắm, như PXA.
Bác đã từng thuổng Mẽo, để viết bản tuyên ngôn độc lập, không nhớ sao?
Trong số những người làm sống lại nhân vật Rip Van Winkle này, có Koestler.
Trong Bóng đêm giữa ban ngày, có anh tù tên là Rip Van Winkle, suốt ngày lảm nhảm câu “Vùng lên, hỡi những nô lệ ở trên thế gian này”, nhưng do bị công an nện nặng quá, bị mát cái đầu, thay vì “Vùng lên…”, thì là, “Tùng lên…” (1)
Gấu nghi, tay NTL này cũng đang ‘giả đò’ là một Rip!
Hay "thực sự" là?
*
(1)
…. Chiến tranh ngăn chặn quá khứ một quê hương phải rời bỏ, ngăn chặn tương lai, và cùng với nó, tất cả những ước mơ khiến chúng tôi nhìn rõ nỗi thất vọng của nhau, cùng cách thức mà từng đứa lựa chọn để biểu lộ nỗi phiền muộn của mình… Lãng tìm cách tự cứu, tập Yoga, ăn cơm gạo lức muối mè, xa lánh bạn bè, những bức thư của anh thường tận cùng bằng câu, "Bao giờ thì hoà bường?" Không bao giờ anh dùng từ "hoà bình", như sợ hãi, ghê tởm… hoà bường, hoà bường, trong trí tưởng tượng của tôi, người bạn những năm trung học trở thành Rip Van Winkle, nhân vật của Koestler, gã tù nhân khốn khổ suốt ngày lảm nhảm khẩu hiệu ghê gớm nhất thời đại, "Bebout les Damnés de la terre!"; "bebout" thay vì "debout", "Vùng lên hỡi những kẻ trầm luân…" biến thành "Tùng lên, tùng lên…". Còn Vưu đọc đi đọc lại một cuốn sách cũ nát bấy, khi tôi hỏi tìm gì, anh trả lời, "Les pages érotiques" (Những trang khiêu dâm). Tường tự tạo cho mình những cơn khoái lạc, tưởng tượng trên thế gian không còn đàn bà… Chúng tôi không chết vì đã chót sinh ra, đã chót già, nhưng chết vì cuộc chiến không phải do chúng tôi gây nên, và không phải chúng tôi muốn tiếp tục, "Tôi năm nay hai mươi tuổi và không cho phép bất cứ một ai được nói, đó là tuổi đẹp nhất trong đời một người"....
Những ngày ở Sài Gòn
*
NTL là một trong những tay phán nhảm nhất, về đủ thứ trên đời, chỉ vì anh nghĩ là anh có cái khiên chống đỡ những lời chỉ trích, là cái mảnh bằng to tổ bố của anh, những gì gì “khoa cuốc tế, đại học cuốc da’, thí dụ!
GNV, lần về Hà Nội có gặp. Ở ngoài đời thấy có vẻ cũng được, tuy hơi nổ!
Có lần anh viết về bạn anh là nhà phê bình lớn NTS, nhảm quá, Gấu nực, bèn đi một đường sửa sai.
Được cái, không giận, còn gửi mail, cám ơn, và chúc tết.

NTL giống hệt một tay ở hải ngoại, nhưng tay này thì không có cái tính không giận như NTL.
Độc hơn nhiều!
Cũng dựa vào mảnh bằng tiến sĩ gì gì đó, phán tứ lung tung loạn cào cào.
Có một cái blog, và có một bầy đệ tử.
Đọc, có cảm giác, một thứ Mộ Dung Phục, sau khi thất bại giấc mộng hưng quốc, phục quốc, bèn thành lập vương quốc ảo, với một bầy con nít, mỗi lần vua phán là bầy tôi hoan hô, xong, ngửa tay xin kẹo!

Làm gì có thứ văn hóa quyền lực ở Foucault!

Suốt đời Foucault băn khoăn nhiều chuyện, trong có chuyện discours & pouvoir.
Discours: Bản văn viết/văn nói.
Không phải văn hóa, culture.

Theo ông, bất cứ một thứ "đít cua", cho dù hiền hoà cỡ mấy, thì đều ẩn tàng quyền lực, ít, hoặc nhiều.

Nói, ta bắt ngươi phải nói,
Nghe ta bắt ngươi phải nghe,
như Blanchot phán.

Gấu này, trong bài viết từ đời xửa đời xưa, về ‘ông anh của ông ta’ ["anh thì anh"], là Võ Phiến, đã lèm bèm về chuyện này một lần, nhân phải phân biệt hai cõi văn, một, Miền Bắc, một Miền Nam, trong thời chiến tranh, và một nữ văn sĩ ra đi từ Miền Bắc khen nức nở, chú phân tích đúng quá!

Tiện đây, post lại
*
Khi đọc Alain, Võ Phiến không nhìn ra một Weil ở phía sau. Do đó, ông không đọc được Đỗ Long Vân, một người cũng say mê Alain. Cuộc sống ẩn dật, từ chối mọi đặc quyền của Đỗ Long Vân (suốt đời sống ẩn dật, khi bị bắt đi trình diện nhập ngũ đã không trưng bằng cấp, giấy tờ chứng minh giáo sư đại học, bằng lòng làm binh nhì...) có thể bị coi là không bình thường, nhưng chưa trầm trọng như Weil: ngay cả người thân của bà, André Weil, cũng kết luận, tính khí của bà vượt quá mức bình thường. Còn tướng de Gaulle nói thẳng thừng: người đàn bà này khùng.
Đỗ Long Vân, theo tôi, không chọn con đường tự huỷ, có lẽ vì đã đọc, rất mê, và đã từng viết về Kim Dung, và đã nhận ra, chỉ ở trong thế rỗng ruột (hư trúc), mới giải được ván cờ ma quái. Hư Trúc (nhân vật trong chuyện chưởng của Kim Dung) khi đi nước cờ, không hề nghĩ chuyện thua thắng: đấy mới là vấn đề. Võ Phiến khi đọc Zweig, không thấy Dostoevsky, không nhận ra sự thiếu sót của phân tâm học, muốn đơn giản con người như một sinh vật bị bịnh. Theo như tôi được biết Võ Phiến không chịu được những trào lưu "thái quá", không phải chỉ về tư tưởng, mà cả ở trong ngôn ngữ. Có vẻ như ông không chịu nổi thơ dịch. Không chịu nổi Thanh Tâm Tuyền.
Võ Phiến rời Việt Nam ngay 1975, ông không có "cơ hội" ở lại chịu chung với cả miền Nam những cay đắng khổ nhục sau đó. Ở lại là chết, nhưng do bỏ đi "sớm", ông không cảm nhận được nỗi vinh quang và nhục nhằn của kẻ ở lại: một cách nào đó, ông không cảm nhận sự thực, về "thất bại trong chiến thắng", đối với những người Cộng Sản, và do đó ông không "trực giác" cơ hội thống nhất đất nước, không phải theo kiểu chiếm đoạt Miền Nam: chỉ ở trong nhục nhã cay đắng của Miền Nam thất trận, chúng ta mới có thể hiểu những năm tháng ghê rợn cả một miền đất sống dưới tai trời ách nước là chủ nghĩa Cộng Sản; và ôm lấy những đồng bào ruột thịt Miền Bắc.
Đây là một tất yếu lịch sử. Những chuyện Bắc Tiến, giải phóng Miền Bắc, những ngày 1954 chỉ để nói cho vui, để lên tinh thần... tại sao vậy? Bởi vì nếu coi ngôn ngữ mới là căn phần của con người, văn chương Miền Nam không hề mang chất đế quốc, không hề nhắm tới quyền lực. Từ một văn chương như thế làm sao có thể đi xâm chiếm Miền Bắc, cho dù là để giải phóng?
Văn Học Tổng Quan của Võ Phiến, đoạn nói về nhà văn Miền Bắc thoắt chốc vào Nam ra Bắc, dưới những bút hiệu khác nhau, rồi giả dụ Miền Nam cũng làm như vậy, là quá tếu và không hiểu cả hai miền, còn hạ giá (hay quá đề cao?) nhà văn Miền Nam. Bởi vì, văn chương Miền Nam, bản chất của nó, không mắc mớ gì đến tinh thần chiếm đoạt, tranh ăn thua, còn Miền Bắc, vẫn nằm trong dạng khai hoá, vẫn tự coi như là quyền năng chính thống, theo kiểu, cần dậy cho mày một bài học, và phải trả bằng xương máu, bằng đất đai: Đấy là ý nghĩa của nhiệm vụ khai hoá!
Một cách nào đó, nếu chúng ta nhìn ra tương quan dây mơ dễ má, giữa Cách Mạng Pháp, và chủ nghĩa Cộng Sản, cùng lúc chúng ta nhận ra tính thực dân của văn học hiện thực xã hội chủ nghĩa: đây vẫn là một thứ văn chương quyền lực. Nhìn theo cách thế đó, chúng ta còn nhận ra tính giai đoạn của dòng văn chương phản kháng ở trong nước. Nó phải qua đi, để lộ ra con người với ngôn ngữ, những lời nói lành lặn của nó...
"Tại sao ta không thể yêu, những gì chúng yêu, nếu chúng chiếm được cuộc đời, ta đành chọn hư vô", mê cung dành cho nhân vật trong Cát Lầy của Thanh Tâm Tuyền là vậy. Đừng nhìn thơ tự do, dòng văn chương Sáng Tạo, Văn Chương Kinh Nghiệm Hư Vô (Huỳnh Phan Anh), như là một "cái đuôi" của dòng văn chương hiện sinh Pháp. Chúng là những con chim báo bão, cho một hư vô huỷ diệt, của những trại tù sắp tới... Khi bị những nhà phê bình Miền Bắc "tra hỏi" (Trong khi họ xây dựng miền bắc xã hội chủ nghĩa, những nhân vật tôi mọi nô lệ này đi đâu?) tác giả Bếp Lửa đã "nhẹ nhàng" yêu cầu, hãy đặt những câu hỏi đó ra cho chính các ông. Nên nhớ, những nhà văn Miền Nam, những tác phẩm "chống Cộng" của họ chỉ có, khi "bị đòn": Giải khăn sô cho Huế, Địa Ngục Có Thực, Mùa Hè Đỏ Lửa, Vòng Đai Xanh... Ngay cả Võ Phiến cũng vậy; sợ Cộng Sản, sợ mất Miền Nam quá ông mới la làng, còn nhẩn nha được là ông lại nghiên cứu chiều sâu con người, dò tìm cội rễ của một bài chòi!
Chúng ta đã lầm một cách thê thảm, Mac Namara nói vậy, không đúng mà cũng không sai: người lính Việt Nam Cộng Hòa không thua trên chiến trường, mà thua vì tính người: họ chưa bao giờ coi người lính Miền Bắc là kẻ thù tuyệt đối. Họ không hề được trang bị bằng một thứ văn chương quyền lực.
Nhìn theo cách đó, chúng ta mới thấm được những dòng thơ "thiền", giọng điệu cảm khái, tráng sĩ "biên đình" của những Nguyễn Bắc Sơn, Tô Thùy Yên... hay những lời ca "đồn anh đóng bên rừng mai, nếu mai nở làm sao biết mùa xuân đã về". Đánh giặc, súng nổ ầm ầm, thần chết hỏi thăm từng giây, từng phút, bất cứ lúc nào, nhưng cứ hở ra được một chút là lại "thiền"! Vinh danh người lính Việt Nam Cộng Hòa là đúng, chẳng có gì chuế cả, nhưng cố vực họ dậy, giữa vòng dây oan nghiệt của lịch sử là bi thảm hoá một huyền thoại, là tự hài lòng với nỗi bi thảm: nạn nhân của phi nhân.
Thua trận, nhục nhã thật, nhưng thà rằng thua, mà vẫn giữ được "con người"! Làm người lính thiền, chắc chắn là hơn làm đao phủ thiền!
Thi sĩ không bao giờ là nạn nhân (J. Brodsky). Mỗi người lính, như Nguyễn Bắc Sơn, Tô Thùy Yên, Khoa Hữu, Cao Thoại Châu, Luân Hoán... là một nhà thơ, người lính bảo vệ ngôn ngữ, và trong khi bảo vệ ngôn ngữ, chống lại những điều dối trá, phi nhân, họ bảo vệ con người.
Nhà văn một kẻ sống sót, là vậy.
VP: Nhà văn BD

Có lần, Foucault giải thích cho một sinh viên:
Quyền lực không phải là cái nghĩa [le sens] của bản văn/nói. Bản văn/nói là một chuỗi những phần tử thao tác ở bên trong một cơ chế tổng quát của quyền lực, le discours est une série d’éléments qui opèrent à l’intérieur du mécanisme général du pouvoir. Hậu quả là, phải coi bản văn/nói như là một chuỗi những biến động, như những biến động chính trị, và qua chúng, quyền lực được chuyên chở và hướng về [véhiculé et orienté].
TV sẽ đi vài đường giới thiệu Foucault, nếu rảnh!

Điều Foucault lèm bèm về liên hệ giữa bản văn và quyền lực, Mít nói ra, một cách thật là giản dị, qua câu chuyện cái lưỡi.
Một bữa ông chủ ra lệnh cho đầy tớ mổ lợn, và phán, mang về cho tao cái ngon nhất.
Ông hầu đem về cái lưỡi.
Lần sau, ra lệnh, cái khốn nạn nhất.
Ông hầu đem về lại cái lưỡi!

Luỡi không xương, nhiều đường lắt léo, là vậy!
Hà, hà!

Thành thử làm gì có thứ văn hóa ‘là’ quyền lực, văn hóa [là] chiến tranh, mà có thứ văn hóa phục vụ chiến tranh, văn hóa xúi người ta đi giết người.

Karl Marlantes, cựu binh Mẽo, đã bỏ ra 30 năm để viết tác phẩm đầu tay về cuộc chiến mà anh trải qua tại Việt Nam.
Matterborn, dầy 650 trang, nhà xb Grove/Atlantis, 2010.
Nó đã bị hơn một nhà xb vứt vô thùng rác.

GNV không mê truyện viết về chiến tranh. Chẳng cần chuông gọi hồn ai, mà cũng dư biết kẻng gọi hồn Gấu đó.

The Anger of Exile

INTERESTING TIMES
POWER OF THE PEN
by George Packer
What a journalist in Burma could teach Politico.
Quyền năng của cây viết
Một ký giả ở Miến Điện có thể dậy Bộ Chính Trị điều gì

Nay Phone Latt
Imprisoned voice of a generation
BY SALMAN RUSHDIE

THERE ARE TWO PHOTOS OF Nay Phone Latt that I love. In the first one, he's in a vacant lot flying a kite. In the other, he's standing in front of a wall-size King Kong vs. Godzilla poster, Godzilla lunging for his right ear.
Looking at these, it takes no great leap to guess what he is: a poet and blogger. And since he lives in Burma, you can guess what else he is: a prisoner.
The recipient of this year's PEN/Barbara Goldsmith Freedom to Write Award, Nay Phone Latt, 29, is the voice of a generation of Burmese who are finding ways around an aging regime's desperate censorship. When the junta there cracked down on Buddhist-monk-led demonstrations in 2007 and restricted press coverage, Nay Phone Latt's blog was a go-to source for international journalists. For this, he was arrested and is serving 12 years.
As Burma charts its future in this crucial year, what it really needs is kite flyers who stand up to giants. Will the generals let him go free?
RUSHDIE is a novelist

*

Malalai Joya
Fighting oppression in Afghanistan
BY AYAAN HIRSI ALI

TO BE A WOMAN GROWING UP IN AFGHANISTAN UNDER THE Taliban and to survive is in itself a major feat. To be so lucky as to become literate in a place where girls are shrouded and denied even fresh air is close to a miracle. To start underground schools and educate girls under the noses of turbaned, self-appointed defenders of virtue and forbidders of vice is truly extraordinary.
But to get a seat in parliament and refuse to be silent in the face of the Taliban and warlord zealots shows true fiber. When Malalai Joya did this, her opponents responded in the usual way: expulsion from parliament, warnings, intimidation and attempts to cut her life short. She has survived all of it.
Malalai, 31, is a leader. I hope in time she comes to see the U.S. and NATO forces in her country as her allies. She must use her notoriety, her demonstrated wit and her resilience to get the troops on her side instead of out of her country. The road to freedom is long and arduous and needs every hand.
HIRSI ALI, author of Infidel, has a book, Nomad, out this month

Time, May 10, 2010. 100 nhân vật có ảnh hưởng nhất trên thế giới.
TV giới thiệu 2, thay cho 2 Mít.
Tùy bạn chọn: Lê Thị Công Nhân, Nguyễn Tiến Trung, Lê Công Định…

CULTURE
BOOKS
Stars of the stalls
Booksellers on street corners are a New York institution. But which books are they most likely to be selling - and why?
SIMON AKAM works it out

“Số 1” sách vỉa hè: Graham Greene!

The Quartely from The Economist, Spring, 2010

Ui chao, lại nhớ những kiosques sách cũ; mua, bán, cho thuê những cuốn série noire… tại đường Lê Lợi, hay khu sách cũ Chợ Đũi, gần nhà ông bạn quí HPA...

Some say the world will end in fire,
Some say in ice.
Robert Frost

Grace Kelly 1954

In her short Hollywood career (five years, a mere 11 movies), Grace Kelly became the archetype of the Blonde Who Will Melt
Her ice sheen, most glittering in Hitchcock's "Rear Window" and "To Catch a Thief" (pictured), is not a glacier but a glaze. The hint is in the hair itself - the dark roots are the clue that her cool protects a hidden warmth. She looks as if she's humming "One Day My Prince Will Come": come he did, and Grace became a fairy-tale princess in a fairy tale kingdom The fairy tale ended in horror, a car tumbling over the edge of the most beautiful road in France.
"Some say the world will end in fire,” wrote the poet Robert Frost, "Some say in ice." In Grace Kelly, the two met head-on.

Thú thực Gấu không làm sao tìm được trong tiếng Mít cái từ tương đương để vinh danh vẻ đẹp “ice blonde”!
Này, đừng xúi dịch là ‘bạch kim’! 

UNDER EASTERN EYES
Dưới mắt Đông phương

Ta tha thứ cho mi, vì mi có nhiều kẻ thù quá!

Nhớ, hồi mới quen BHD, về khoe nhặng với bạn C. trong Thất Hiền, bạn gật gù thông báo với cả bọn, Thánh nữ đó, mỗi lần Thánh nữ phán, là một Thánh ngôn đối với bạn Gấu ta!
Còn bà cụ C thì lắc đầu, nhà đó không chịu nổi một thằng như mày đâu!
Ông anh bèn cãi lại, nó lấy con H. chứ đâu phải gia đình con H. Mày cứ lấy nó đi, đem nó ra khỏi cái gia đình đó, là đại phúc cho con H đấy!
Ui chao, đúng ra, ông phải nói, đại phúc cho thằng Gấu chứ!

Mày lấy nó đi.
Ôi sao đơn giản như thế mà Gấu không làm được!

Về già, nghĩ lại, mới thấm đòn, tại sao ngày đó ngu thế. Vừa mới nghe em nói bây giờ H hết lãng mạn rồi, là điên lên, may là chưa tát tai cho em một cái, đúng như DP, thằng bạn của thằng em trai đã tử trận, khi đọc đoạn chạy theo em ở nơi cổng trường Đại Học Khoa Học:
-Gặp tay em là em bạt tai cho vài cái rồi!

Sau này, nhớ lại Maugham, nhớ ra cái mẹo của cô gái ở trong một truyện ngắn của ông, khi tìm cách tống cổ ông Phó Vương ra khỏi nhà, thì mới vỡ ra rằng, BHD cố tình nói như vậy, để tống cổ Gấu ra khỏi gia đình của cô, tránh cho Gấu cái khổ, phải dạ dạ vâng vâng thưa Bố, với ông bố vợ Bắc Kít!
Một mình em gọi ông ta là Bố là quá đủ rồi!
*
Ta tha thứ cho mi, vì mi ngu quá, không hiểu lòng ta. Ta không muốn mi phải gọi cái ông bố của ta là bố, nên đành phải từ chối tình mi.
Mi vừa ngu, vừa kiêu ngạo, vừa bướng bỉnh, vừa quá yêu ta... Chỉ cần ta giả đò lắc đầu, là mi bỏ đi, ta biết trước như vậy...
Ui chao, sao mà khôn như thế, đúng là Gái Bắc Kít!
*
Trong Lục Mạch Thần Kiếm, A Châu có tài hóa trang thần kỳ, đóng giả vai Kẻ Đại Ác Đoàn Chính Thuần, chịu chết dưới Giáng Long Thập Bát Chưởng của người yêu là Kiều Phong, trong khi ngắc ngoải, nằm trong lòng Kiều Phong, nghe người yêu gặng hỏi, tại "nàm" sao mà nàng phải "nàm" như vậy, à, thôi ta hiểu rồi, nàng sợ ta đánh chết Đoàn Chính Thuần, dòng họ Đoàn có Lục Mạch Thần Kiếm sẽ kiếm ta giết đi để trả thù…
A Châu mỉm cười mà đi, chàng hiểu em rồi, em chết là vì chàng, cho chàng, chứ không vì ai khác.
Bởi thế, mà, qua bên kia, BHD mới ngoái lại mà nói rằng, ta tha thứ cho mi, vì cái chuyện, mi không hiểu lòng ta, đâu phải ta không yêu thương mi, mà vì ta không muốn làm nhục mi, khi bắt mi gọi ông bố Bắc Kít của ta là bố!
*
Maugham có mấy truyện thật xịn, nhưng suốt đời đau, vì bị giới phê bình coi là nhà văn hạng nhì, đến khi chết, nhắn lại với hậu thế, cớ sao nhà văn hạng nhì như tớ mà có nhiều độc giả quá như thế. Cuốn Lưỡi Dao Cạo của ông mà chẳng bảnh sao. Ông còn một cái truyện Gấu rất mê, Up at the Villa, chuyện một em, khi còn là con nít, được một ông bạn của bố nhắm, lớn lên, mê một anh, lấy làm chồng, anh này tối ngày say xỉn, lại còn máu mê cờ bạc, sau chết vì thượng mã phong, đại khái như vậy, còn ông bạn của bố, sắp được phong chức Phó vương Ấn độ, nghe tin em rảnh rang [available], bèn về Anh cầu hôn. Em tính sáng hôm sau gật đầu, nhưng tối hôm đó đi ăn, để mắt thương hại tay nhạc sĩ vĩ cầm ốm đói, một anh sinh viên phải bỏ chạy quê hương do chống đối nhà nước, và khi về lại villa, thì gặp anh này lết tới đó, bèn cho vô nhà, cho ăn, cho làm tình, cho hưởng thú nhất dạ đế vương, và khi anh sinh viên hỏi, tại sao mà đối xử với anh ta quá tốt như thế, em ngu quá nói thật, ấy là vì tôi thương hại anh, muốn cho anh hưởng lạc thú mà suốt đời anh không tin là anh có thể được hưởng!
Tay sinh viên phát điên lên, chửi, sao lại có thứ đàn bà khốn kiếp như mi, mi tưởng mi là thứ gì, ta là thứ gì, và bèn rút súng ra, đòm chính anh ta một phát, đi luôn.
Người đẹp cuống lên, bèn phôn cho một tay quen, một lãng tử, anh này tới, cho cái xác vô hòm xe rồi kiếm chỗ vắng thẩy xuống biển, và dặn, nè, đừng có kể cho ông Phó Vương nghe đấy nhé.
Bữa sau, em lại ngu quá, kể hết, Phó Vương đau như hoạn, nhưng vẫn tỏ ra là người quân tử, vẫn ngỏ lời cầu hôn, nhưng tuyên bố, sẽ gặp Nữ Hoàng từ chối vinh dự Phó Vương, vì sợ sau này có người khui ra thì bỏ mẹ. Em chán quá, bèn lắc đầu, tưởng ông làm Phó Vương thì tôi mới lấy, chứ già khú đế đại vương như ông, tôi lấy để làm gì!
Tuyệt!
Sự thực, em chẳng ham gì chức vợ Phó Vương, nhưng, theo bạn, có cách nào hay hơn thế, để tống anh già ra khỏi nhà, đi một mạch qua Ấn làm Phó Vương?
Anh lãng tử biết trước, chuyện sẽ xẩy ra như vậy, và phán, người như em, chỉ hợp với anh thôi!
Lần đầu đọc truyện, Gấu cứ khen hoài, cô gái hay thiệt, nghĩ ra cái mưu nói "Không" với ông Phó Vương thật tuyệt, nhung sau ngộ ra, chính cái chết của anh sinh viên làm cô bớt ngu đi.

Nhưng cái truyện ngắn của Maugham mắc mớ đến ông Hồ, là như thế này.
Nhân vật kể chuyện trong truyện ngắn của M. mà Gấu quên tên, kể là, ông có biết một tay làm bồi bàn cho một nhà hàng nọ. Thế rồi bẵng đi một thời gian, tình cờ gặp lại, anh bồi bàn lúc này có vợ, và được giới thiệu là bá tước gì gì đó. Hỏi, còn nhớ tui không, ông bá tước lắc đầu.
Thế rồi, sau đó, một lần, gặp bà bá tước, không thấy ông chồng, hỏi thăm, bả nói, thằng khùng đó ngỏm rồi. Hỏi, ngỏm ra sao, bả nói, vì tôi lấy anh ta, nên anh ta được mọi người kêu là ngài bá tước, như ông chồng đã mất của tôi. Thế rồi anh ta cứ nghĩ mình là bá tước thiệt. Đi đứng, ăn nói như ngài bá tước. Bữa đó, cháy nhà, cả hai đã chạy ra thoát, kẹt con chó, anh ta quay vô cứu con chó, nói sao cũng không được, vì bậc bá tước, bậc vương giả phải xử sự như vậy.
Cái lý do ông Hồ không thể nào làm con người bình thường được nữa thì cũng y chang. Cục đất thành thần rồi không thể nào trở lại làm cục đất được nữa.
*
Chúng ta đều biết câu chuyện hai ông tượng, một gỗ, một đất, trời nổi cơn lụt lội, trôi lềnh bềnh trên mặt nước, tượng gỗ cám cảnh cho tượng đất, tôi tuy lềnh bềnh, nhưng vưỡn còn, ông chỉ tí nữa, là tan ra thành đất; ông kia cười phán, tớ là đất, thì lại về với đất, còn cậu mới cơ khổ, đang được con người xì xụp quì lạy, cúng bái, bây giờ như cục kít trôi sông; con người, cái túi thịt hôi thối, như Phật nói, một bữa thức giấc thấy mình biến thành thần, là không thể trở lại làm cái túi thịt hôi thối được nữa. Bảnh như Solzhenitsyn kia mà còn bị cái vinh quang đốt cho điêu đứng, như Steiner phán về ông:
Cùng với sự xuất hiện của "Một ngày", chỉ trong "một đêm", Solzhenitsyn trở thành nổi tiếng. Ông tới gặp Anna Akhmatova, nhà thơ vĩ đại nhất khi đó hiện còn sống của nước Nga. Bà hỏi: "Liệu anh chịu được lâu, vinh quang?... Pasternak chịu, thua. Thật khó kéo dài vinh quang, nhất là thứ đến muộn." Một lời cảnh cáo nóng bỏng.
Đúng ra là Solzhenitsyn đã không bị nó đốt cháy: Ông vẫn sống như trước, một ẩn sĩ nhà quê, ăn món ăn nhà quê. Nhưng than ôi, ông mất đi, phần nào tính bao dung; dấn mình, như chưa khi nào dấn mình như thế, vào chức năng Thượng Đế ban cho, hoặc tự mình ban cho: tố cáo, lột trần Cái Ác. Hy sinh tất cả gia đình, bản thân... cho "cuộc điều tra mang tính lịch sử-văn chương": Quần đảo Gulag.
"Nếu ông ta đừng quá bám chặt vào tư tưởng cố định, idée fixe, nếu ông ta cho phép mình, một chút nghỉ ngơi, cho dù vui chơi cho dù sầu muộn, cũng được đi, như Puskhin chẳng hạn...", Tây-phương không thể hiểu, nhưng những bạn tù đã cho ông sự hỗ trợ cần thiết, đã ban thưởng cho ông, còn giá trị hơn cả Nobel văn chương. Thật dễ dàng khi chỉ trích ông, về cách đối xử với vợ con, nhưng không ai có thể trách cứ ông, về chuyện một lòng một dạ với những bạn tù... Với hàng triệu tù gulag, một nhận định nhân vô thập toàn không phải là một lời an ủi, mà là một sự được phép, bởi vì, không một thói hư tật xấu nào có thể lấy đi sức mạnh "thép đã tôi thế đấy", ở con người này: một nhà văn, một công dân.
Một linh hồn lưu vong
Chúng ta cứ thử tưởng tượng, Bác Hồ, chính ông, đã từng thổi ông lên thành vị thần, tự đút cái ống đu đủ vào đít mình thổi mình, rằng thì là suốt đời hy sinh cho đất nước dân tộc đến không màng cái thân, đếch còn thì giờ nghĩ đến vợ con, [ui chao Gấu bỗng nhớ đến DTH, hiện đang ở Tây, cũng chẳng còn thì giờ để sống nữa, vì còn lo viết, lo đại sự, lo tóm cho được sự thực về một đỉnh cao chói lọi…], thế mà đùng một cái, thê nhi tử trọc, cục gạch gói trong tờ báo chẳng thấy đâu, giờ lòi ra cục gạch mềm mại ấm áp thơm như múi mít, thì ăn nói làm sao với nhân dân?
Cà mèng như Gấu, mà cũng có lúc phởn, tự thổi chính mình, tớ sinh ra đời là để tố cáo Cái Ác Bắc Kít. Thượng Đế ban cho tớ nhiệm vụ cao cả đó!
Ui chao, bất giác Gấu lại nhớ đến Trung Uý Kiệt VNCH ở trong Một Chủ Nhật Khác. Sau khi em Oanh về Sài Gòn, Kiệt rơi vào khủng hoảng, chạy ra Bưu Điện chơi cái điện tín, SOS. Rồi chạy ra. Rồi lại chạy dzô, lấy lại cái điện. Em cũng vô phương, tình vĩ đại cỡ nào thì cũng vô ích... Khi gặp lại Oanh, kể cho Em nghe, Em cảm động lắm, đi một đường nhẹ nhàng:
-Thầy coi thường Em quá.
Thầy vặc:
-Em là cái quái gì. Mình là cái quái gì! Đôi khi cũng phải coi mình như là đống kít, thì mới sống được!
*
Đọc DTH trả lời phỏng vấn BBC, Gấu mới nhận ra bà nghĩ mình được trời giao cho một sứ mệnh, như Jeanne d’Arc, như Solz, những người “thấy trước” được những chuyện làm cho họ khác với người thường, dù sao người nhỏ làm việc nhỏ, người lớn làm việc lớn, Việt Nam có được người như bà là can trường lắm…. (1)

Nhưng Solz, đến cuối đời ngộ ra, ông trở về Nga, đúng như mình tiên đoán cho chính mình, về một ngày về vinh quang, nhưng bảnh hơn thế nữa, ông nhận giải thưởng của Putin ban cho ông, cho phép Putin tới nhà uống trà với ông! Thế mới ghê. Đa số chửi ông là phản bội lý tưởng, phản bội đủ thứ, nhưng không phải như vậy. Mới đây, trên TLS, một độc giả trả lời bài viết của một tay trên TLS, và giải ra cái chuyện tại sao ông nhận giải thưởng, thì Gấu mới hiểu ra, mấy tay Nhân Văn nhận giải thưởng của VC, là cũng như vậy. Chẳng có gì gọi là phản bội ở đây hết.
Source
(1) Đoạn viết về DTH, đọc, thấy mâu thuẫn, đã sửa lại, như trên.
NQT