Có thể nói, Miss Trask đảo ngược hẳn cái lề thói cuộc đời mà chúng ta vẫn thường sống: Đẩy đời thực vào một xó xỉnh, chiếm càng ít không gian bao nhiêu, tốt bấy nhiêu, nhường chỗ cho giả tưởng.
Liệu cô hạnh phúc hơn những kẻ chọn đời sống thay vì giả tưởng? Tôi nghĩ, cô hạnh phúc hơn. Nếu không, tại sao cô để tất cả của cải làm cái giải thưởng, khuyến khích mấy cô cậu choai choai viết tiểu thuyết tình? Đó chẳng phải là bằng chứng cho thấy, cô hài lòng rời bỏ thế giới này, qua thế giới tới, yên chí một điều, thế hệ đàn em sẽ tiếp tục đổi thực tại cuộc sống lấy những dối trá của văn chương.
Mặc dù nhiều người nghĩ, thật quá quắt, nhưng tờ di chúc của Miss Trask quả đúng là một phán đoán nghiêm khắc đối với cái thế giới tởm lợm mà cô sinh ra, và cô đã, bằng mọi cách tránh né, để đừng phải sống nó!
Llosa.

Những ngày Tết Ta vừa qua, Gấu chẳng biết đi đâu, bèn ở nhà như vẫn ở nhà, "đọc chơi"...  vài nhà thơ, và dịch bài viết trên, vừa dịch, vừa nghĩ tới hai người, một, là chủ nhân một trang web, và một, nữ thi sĩ, cả hai đều là thân hữu của TV, cả hai đều có gì rất đỗi tương tự với Phu nhân Somerset.
Tuy nhiên, khi dịch tới những dòng cuối, thì Gấu nhớ tới Anne Frank, cô bé đã chết ở Lò Thiêu, và bài viết của Cynthia Ozick, cực lực phản đối cái chuyện biến cô gái thành một người đương thời:
Yet any projection of Anne Frank as a contemporary figure is an unholy speculation: it tampers with history, with reality, with deadly truth.
Cynthia Ozick: Who Owns Anne Frank? [Ai sở hữu Anne Frank?]
Mọi phóng chiếu Anne Frank, như một hình tượng đương thời đều là trò đầu cơ khốn nạn của đám tà ma ác quỉ. Bởi làm thế là đụng chạm tới lịch sử, tới thực tại, tới chân lý chết người.
Cũng trong bài viết này, khi nhắc tới câu nói của Miep Gies [người đã che chở cho gia đình cô bé, cất giữ tập nhật ký, không đọc, và sau trả lại cho bố của cô: Giả như đọc, chắc là tôi đốt bỏ], Ozick tưởng tượng, tập nhật ký, đúng ra nên đốt bỏ, vì nhân loại khốn kiếp không xứng đáng đọc nó. (1)

(1)

Như được biết, đúng ra cuốn nhật ký đã bị đốt bỏ. Nhưng một ông thông dịch viên Ngụy can, đừng, đừng, có lửa sẵn ở trong đó rồi!
Sự tình sẽ khác hẳn, nếu không có ông thông dịch viên Ngụy.
Cynthia Ozick tự hỏi, sự tình sẽ ra sao, nếu bà thần hộ mệnh của Anne Frank đó, vứt tập nhật ký của cô vào thùng rác, hay lò lửa?
Khi ông thông ngôn Ngụy kia nói, có sẵn lửa ở trong đó, ông muốn nói, hãy để cho cuốn sách tự nó đốt nó?
*
Vào ngày Thứ Sáu, 4 Tháng Tám, 1944, ngày họ bị bắt, Miep Gies lên cầu thang, tới căn phòng ẩn náu, ngổn ngang bề bộn do bị lục soát. Gia đình nho nhỏ gồm một dúm người trốn chui trốn nhũi đó bị một điểm chỉ viên tố cáo. Người này bán họ với giá bẩy guilders rưỡi [chừng một đô], một đầu người, trọn gói sáu chục guilders. Bà nhặt lên mớ giấy mà bà nhận ra là của Anne, và cất, không đọc, vào trong một ngăn kéo. Nhật ký của Anne nằm im lìm trong đó cho tới ngày ông bố may mắn làm sao ra khỏi Lò Thiêu Auschwitz. "Giả sử như tôi đọc nó", bà nói sau đó, "chắc là tôi đã đốt bỏ, vì nó tỏ ra quá nguy hiểm đối với một số người mà Anne đã nhắc tới".
Khác hẳn ông thông ngôn Ngụy, đó là Miep Gies. Một nữ nhân vật không giống ai trong câu chuyện này, một người đàn bà cực kỳ tốt, một kẻ cứu vớt thất bại, a failed savior, nhưng thành công trong việc cứu một đại tác phẩm không thể nào thay thế được, an irreplaceable masterwork.
Thật là sốc, [tôi cũng thấy sốc, khi nghĩ như vậy. Ozick], khi nghĩ rằng, người ta vẫn có thể tưởng tượng ra được một kết thúc, một lối thoát "thánh thiện hơn, cứu rỗi hơn": Nhật ký Anne Frank bị đốt bỏ, hoặc, "cũng theo hư không mà đi" [vanished], hoặc, mất mát, thất lạc [lost].
Nghĩa là nó được cứu thoát, ra khỏi thế giới đã gây nên tất cả những chuyện đó, có đôi điều thực, và cứ thế lững lờ bay, bay lên cao mãi, ra khỏi thế giới có một sự thực thật là nặng nề, thật là khốn kiếp, về một Cái Ác đã được đặt tên và đã có con người trú ngụ [Lò Thiêu, Lò Cải Tạo].
Cynthia Ozick: Ai sở hữu Anne Frank?

…. I don't just write now in Chinese, I also write in French, and this is a new challenge. Is a writer capable of transcending his country and the limits of his mother tongue to undertake creative work in another language? I believe many writers answer this question via their literary works, thereby proving it is indeed feasible. And this is my experience too. Singing at Night is the fifth play I composed in French and it has just been translated into German. I believe a writer cannot only transcend national borders, but can also transcend his own language .

... on the limits of a writer's power and the recourse to exile.

The writer is a weak individual and cannot overcome political oppression; he can only flee, or he has to write for the government. The writer can't change an era. The writer can't change the world, or society, can't overcome political disasters, religious restrictions, social habits and strange customs. But he can, as an individual, take up a pen, and, if he can face his loneliness, he truly can write down the truth of his times, and if he can truly write of people's predicaments in an honest way, then he can write a work that is of value, and it will naturally overcome restrictions - the political, the religious, the social. This is the writer's strength.
Cao Xueqin [eighteenth-century author of Dream of the Red Chamber] was writing in a closed and despotic society in the early Qing dynasty. His books could not be published. He wrote in secret. But today in China, he's of the stature of Shakespeare, and we are still studying him! [Laughs] Look how many interpretations there are of Shakespeare; it's the same for Cao Xueqin. China and the West are the same. These kinds of works can be written under conditions of autocracy. It's a question of the writer's strength.
But sometimes strength is not enough. During Mao's time, during the Cultural Revolution, it was totally impossible to write. All you could do was flee. Dante fled Florence because he couldn't write. Ibsen fled Norway; it wasn't until Norway began to recognise him that he went back.

... on exile.

Exile is salvation. Exile is a writer's salvation. The goal is not exile. The goal is to write. There have been so many write!s who have been forced to flee in order to write. Sometimes the oppression isn't even that extreme, but they still leave. Like James Joyce. It wasn't political oppression. But Joyce and

5 năm TTT ra đi
(22.3.2006-22.3.2010)