D.M.Thomas cho biết, Hamlet, ngay từ thoạt kỳ thuỷ của thời đại Stalin, đã bị cấm. Tuy không chính thức, nhưng đám cận thần đều biết, Stalin không muốn Hamlet được trình diễn. Trong một lần tập dượt tại Moscow Art, Stalin hỏi, có cần thiết không, thế là dẹp. Vsevolod Meyerhold, đạo diễn, người ra lệnh Pasternak dịch Hamlet, đành quăng bản dịch vô thùng rác, nhưng ông  tin rằng, nếu bất thình lình, tất cả những kịch cọt đã từng được viết ra, biến mất, và may mắn sao, Hamlet còn, thì tất cả những nhà hát trên thế gian này đều được cứu thoát. Chỉ cần diễn hoài hoài kịch đó, là thiên hạ ùn ùn kép tới đầy rạp. Tuy nhiên, cả đời ông, chẳng có được cơ may dựng Hamlet.
*
Lời giới thiệu ấn bản rút gọn, bộ sách khổng lồ Quần đảo ngục tù, cho biết, vào năm 1994, hai chục năm sau khi bị tống xuất qua Tây phương, Solz trở về Nga. Tại một thành phố, trên con tầu xuyên Sibérie, trên đường trở về, trong cuộc nói chuyện với dân chúng để nhà văn làm quen trở lại với đất Mẹ, ông bị một thính giả phạng: “Nếu là mi, và những gì mi viết đã khơi mào mọi chuyện, khiến xứ sở của chúng ta lâm vào thảm họa, và đang mấp mé trên bờ tiêu vong, thì nước Nga đếch cần mi, hãy trở về với xứ Mẽo yêu quí được chúc phúc của mi đi.”
Solz bèn dõng dạc trả lời, cho đến ngày chết, tớ vẫn tiếp tục chiến đấu với con quỉ Đỏ, [ý thức hệ ma quỉ, nguyên văn], nó đã từng làm thịt một phần ba dân chúng Nga.
Và thế là tất cả mọi người vỗ tay ào ào [The meeting erupted in applause].

Gấu, nhà văn
Nhà Hội

Có thể nói, Gấu này cũng có, cùng hai ông thầy, Faulkner và Sartre, như Llosa, [ông hơn Gấu một tuổi, sinh 1936, cùng tuổi TTT], khi tập tành viết lách. Nhưng sự vỡ mộng của ông, đối với Sartre, theo Gấu, là do, ông đọc Sartre khác Gấu. Trong bài viết The Mandarin, ông không hề nhắc đến cuốn bảnh nhất của Sartre, Buồn Nôn. La Nausée. (1)
*
"Tôi không nghĩ đến thân phận giai cấp mình, tôi muốn nghĩ đến thân phận giai cấp khác, thân phận ngay chính giai cấp vô sản"
TTT: Bếp Lửa
Llosa giải thích, thời của ông, cũng là thời của TTT:
Hoàn cảnh bi thương của đám trí thức tiến bộ những năm 1950 và 60, có thể tóm tắt bằng câu của Sartre, trong một tiểu luận, viết năm 1960:
"Hợp tác với Đảng Cộng Sản, thì, cùng một lúc, vừa cần thiết, vừa bất khả."
*
Đó không phải là cách đọc Sartre của đám Gấu, và đồng bọn, thường được coi là nhóm 'tiểu thuyết mới" ở Miền Nam.
Một cách nào đó, đám Gấu đọc Sartre từ La Nausée, và cũng bắt đầu viết, từ đó, từ những phát giác văn chương, của Sartre, nhưng do quá mê chính trị, ông đã bỏ qua.
Gấu đã từng kể kinh nghiệm đọc La Nausée của Gấu, và của ông bạn HPA. Có những xen, hai đứa đọc, trong những tình huống, thời điểm khác nhau, nhưng, phản ứng, có thể nói, y hệt nhau.

 

HPA @ home, hẻm Trần Quí Cáp, Saigon, cc 2002

"Je serai ta femme". LH 16.8.1967
... sự sống sót của chàng là một điều xúc phạm tới tình yêu thiêng liêng: Chàng vẫn sống và nàng đã chẳng tới được nhà thương đêm đó.
 Thời gian
 Hình chụp tại Đài Liên Lạc VTĐ số 5 Phan Đình Phùng Sài Gòn.
Bàn giấy ông trưởng đài, có cái bảng tên của ông: TBT.

Gấu làm quen với tờ Văn bằng truyện ngắn Thời gian. Truyện thứ nhì, sau truyện đầu tay trên Nghệ Thuật. Những Ngày ở Sài Gòn.

NĐT order, ngay lần đầu gặp, tại phở 44, Phan Đình Phùng.

*
Gấu sống, là nhờ được thay máu. Đêm đầu tiên, nằm phòng hậu-giải phẫu, đau quá, Gấu lăn lộn, vết thương nứt, máu chảy thành vũng dưới sàn giường. Sáng sớm, vừa cho phép thân nhân vô phòng, bà cụ lao vội vô, thấy thằng cu Gấu nằm ngay đơ, sợ quá la lên, y tá tới, tiếp máu liền tù tì, may thoát.

*
Đêm thứ nhì sau vụ mìn nổ, khi chàng tỉnh táo, nhận ra những khuôn mặt thân thương trong gia đình, chàng cố gắng cất tiếng nói nhưng không thể, và chàng cảm thấy thật rõ ràng một điều, chàng sẽ chết trong đêm, và trước khi chết, chàng sẽ được gặp nàng lần cuối cùng. Trước khi chết, chàng sẽ còn đủ thì giờ để nói với nàng, rằng chàng yêu nàng vô cùng, và tình yêu đó chẳng liên can gì đến đời sống hoặc cái chết, rằng nó phải như vậy, nếu không đã chẳng thể nào có nàng và chàng ở trên đời, và điều chàng ân hận, là chàng đã yêu nàng nhiều quá, như một lần chàng đã viết, "Chúng ta không sợ chúng ta không yêu thương nhau mà chỉ sợ chúng ta yêu thương nhau nhiều quá." Chàng cảm thấy đời chàng sẽ kết thúc như vậy, và chẳng thể nào khác.
Sáng sớm hôm sau, khi chàng nhận thấy đã chống cự nổi, và thắng cả thần chết, đã lừa dối được định mệnh, đồng thời chàng cũng nhận ra một sự thật thảm thương, là sự sống sót của chàng như có một điều chi bất thường, giống như một nốt nhạc sai, dư, thừa, bất toàn, một giọng hát lạc giữa một bài ca, sự sống sót của chàng là một điều xúc phạm tới tình yêu thiêng liêng: Chàng vẫn sống và nàng đã chẳng tới được nhà thương đêm đó.
Trong khi lần hồi sống lại, trong những lần nàng vào nhà thương Grall thăm chàng, nghe nàng kể chuyện, khi được tin, nàng đã khóc và không dám giụi mắt, vì sợ mắt sẽ đỏ, và người trong nhà sẽ biết. Chàng nghe kể lại, vừa cảm động vừa hổ thẹn...
Thời gian
*
Bây giờ, sắp xuống lỗ, Gấu nhận ra, không phải đêm thứ nhì sau vụ mìn nổ, mà là đêm đầu tiên, nằm phòng hậu giải phẫu trên.
Thời gian Gấu nằm nhà thương Đô Thành, LH không tới thăm.
Tức là cái đêm tí nữa thì đi, đúng như định mệnh phán bảo, nhưng do LH không làm sao kiếm cớ ra khỏi nhà, nên định mệnh lại phán tiếp, thôi tha cho nó!
*
Gấu ăn tới hai trái claymore của mấy ông biệt động thành. Cú thứ nhất, gẫy cánh tay trái, giống như một nhánh cây bị bẻ, gập đôi lại. Cú thứ nhì, thủng bụng. Khi được đưa vô nhà thương Đô Thành, bác sĩ băng bó tạm cánh tay, lo giải phẫu vết thương bụng. Tay, cùng lắm thì cưa bỏ, bụng để lâu là đi. Một tay bác sĩ người Đức mổ.
Trong khi chờ vết thương bụng lành dần, cánh tay bốc mùi, kiến bu đen kịt mớ băng dính đầy máu. Đúng lúc đó, tổng giám đốc Bưu Điện, cũng là thầy của Gấu, ông Nguyễn Văn Điều, vô thăm, ông lắc đầu, ra lệnh, cho nó vô Grall liền. Tao trả tiền. Grall là nhà thương tư của Pháp. Cỡ Gấu không làm sao vô đó nổi.
Tao trả tiền, có  nghĩa, nhà nước trả tiền, trừ dần vào lương Gấu sau đó. Chỉ có ông mới quyết định được chuyện này.
Thành ra, "tha cho nó", còn sướng như vậy nữa!
Khi nằm nhà thương Đô Thành, tay Dirck Halstead, sếp UPI của Gấu vô thăm, hỏi nhà thương, hết bao nhiêu. Và anh xỉa tiền cho Gấu. Gấu bỏ túi. Đúng là "tha cho nó"!
Nhưng qua tới nhà thương Grall, UPI Nữu Ước lắc đầu, mày là nhân viên part time của chúng tao, không phải staff. Ít thì tao cho, nhiều quá, để VNCH, tức Bưu Điện của mày lo!
Không có thầy Điều, thì cũng thành độc thủ đại hiệp. Độc thủ, độc nhãn, thành Lưỡng Độc Đại Hiệp!
Ông TBT, trưởng đài, sếp của Gấu, may được một anh MP Mẽo, thường lên Đài nói chuyện với gia đình ở Mẽo, nhận ra, gọi xe cứu thương đưa liền vô bệnh viện của Mẽo. Sau đó, anh cũng qua Grall, nhưng chỉ để nằm chờ cho vết thương lành lặn. Anh kể lại, tao thấy tay bác sĩ Danney [hay Daney], vô phòng mổ ngay sáng sớm, tới đâu 4, hay 5 giờ chiều mới ra, đi không nổi, bước loạng choạng!
Phòng của anh nằm ngay phiá bên ngoài phòng mổ.
*
Vào thời kỳ Gấu ăn mìn claymore, nhân loại chưa phát minh ra chất inox. Để thay cho khúc xương bị mìn claymore thổi bay biến vào hư vô, bác sĩ sử dụng một thanh kim loại, không biết chất gì, nhưng được mạ bằng platine, tức vàng trắng. Gấu sau đó phải trả mấy năm mới hết nợ nhà nước.
Gấu lần đầu làm quen morphine, là do những ngày nằm nhà thương, sau vụ mìn nổ.
*

Thú thực, Gấu này chưa từng thấy, một quốc gia nào làm nhục người dân của nó, như đám VC trong nước.
Những người cầm viết, nếu có một chút lương tri, là cảm thấy nhục nhã, hơn lên, không biết bao nhiêu ngàn lần.
Không phải người cầm bút thì khác người dân thường. Nhưng, vì đã chọn cái nghề cầm bút như là nghiệp của mình, thì thường là, nhạy bén hơn, trong cái việc cảm thấy nhục nhã.
Và thường hay bị con bọ lương tâm cắn rứt hơn!
Lấy trường hợp Gấu, làm trang Tin Văn, một mình một chợ, muốn viết gì thì viết, và khi viết, chỉ phải đối diện với lương tâm của mình. Lỡ viết câu nào không đặng, đọc lại, nghe lương tâm phán, câu này không được, là delete.
Bịt miệng người dân, cho cả thế giới nhìn thấy, rồi sau đó bào chữa, làm vậy không đúng, vậy mà còn có kẻ thổi ống đu đủ, Ngài Chủ Tịch nước thật là "bản lãnh", mới dám 'nhận lỗi' như vậy!
*
Tin Văn xuất hiện như vậy là cũng được vài niên, từ 17, Tháng Năm 2003, không kể thời gian ăn nhờ ở đậu bên VHNT của PCL trước đó. Vậy mà, duy nhất chỉ có một lần, cơ quan quản lý tên miền gửi email, nhắc nhở, này, có gì thay đổi không đấy, nếu vũ như cẩn, thì OK, khỏi phải trả lời.
Sắp tới sinh nhật Gấu, nên đi vài đường cảm khái, mong bạn đọc, và VC, thông cảm! NQT
*
Réfugiés
« Le malheur ? Ils s'en accommodaient. L'environnement hostile ? Ils l'acceptaient. Comme la tempête, le froid, la sécheresse. La haine, la cruauté, la mort: on s'y habituait. Tout cela faisait partie de l'exil. Puisqu'il fallait vivre, autant se familiariser avec ses obstacles. »
Elie Wiesel
*
Bernard Kouchner - đại ân nhân của người Việt tị nạn, nhờ có ông mà có con thuyền cứu người vượt biển Đảo Ánh Sáng, ông còn là người sáng lập cơ quan "Y sĩ không biên giới", bất cứ người tị nạn nào đều biết tới, hoặc đã từng chịu ơn - mở ra chương Tị nạn, Réfugiés, trong cuốn Bất hạnh của những kẻ khác, Le malheur des autres, bằng câu trên, của Elie Wiesel, Nobel hòa bình, sống sót Lò Thiêu.
"Bất hạnh ư? Họ làm quen. Môi trường thù nghịch ư? Chấp luôn. Chấp luôn, nào bão tố, nào lạnh lẽo, nào khô cằn. Thù hận, độc ác, cái chết, làm quen luôn. Tất cả những thứ đó, thuộc về lưu vong, làm nên lưu vong. Và, bởi vì phải sống, thì phải làm quen với đủ thứ trở ngại."
*
Ông lập luận, nếu nhân loại tranh đấu, để loài vật, thí dụ loài voi, không bị tận diệt, thì cũng vậy, tị nạn cần được bảo vệ.
Ông vinh danh Sartre, sau khi hết còn bị Cộng Sản bỏ bùa mê, đã cùng với ông tranh đấu cho con thuyền Đảo Ánh Sáng, với câu nói tuyệt vời:
"Trước tiên hãy lo cứu những xác người!" ["D'abord sauver les corps"].
Quả là tuyệt vời, bởi vì đây là câu Sartre mượn Camus.
Một người bạn, và cũng là, kẻ thù, của ông.
*

Năm di cư thứ hai mươi [1974], khi viết bài Tử Địa, nghĩ đến những đứa con tư sinh của đất Bắc ở cả hai miền lúc ấy, tôi đã mở bài bằng câu trích đề của Anh, tuyên xưng nó là câu văn bất hủ. [Người ta có thể nghĩ tôi quá lời, sử dụng "ngoa ngôn". Nabokov còn "ngoa" hơn nhiều khi ông bảo: "Cả sự nghiệp của triều đại Sa Hoàng Đại Đế sánh không bằng nửa vần thơ của Pushkin."]
TTT: Trong đất trời

Liệu Gấu này có ngoa ngôn, khi dõng dạc phán: Cả một sự nghiệp 'đường ra trận...', 'mãi mãi tuổi hai mươi', cả một 'nhật ký họ Đặng'... sánh không bằng 'nửa' lời ca của Trần Thiện Thanh: Trong khói súng xây thành, mắt quầng thâm mất ngủ... Sao không hát cho những bà mẹ già, những người còn mải mê, những người vừa nằm xuống chiều qua? (1)
Nếu phải nhìn lại cuộc chiến, thì, một điều hiển nhiên, giải thích thái độ chống đối nhà nước VC, của cộng đồng hải ngoại, là do những gì xẩy ra sau đó, và tiếp tục xẩy ra cho đến ngày nay, đối với dân chúng ở cả hai miền.
Từ đó, suy ra: tất cả những ai dung thứ cho chế độ đó, đều là VC hoặc những kẻ cùng hưởng lợi với họ.
(1) Trong cuốn DVD tưởng niệm Trần Thiện Thanh, người ta được biết, bản nhạc Rừng Lá Thấp, có những lời ca như trên, được Trần Thiện Thanh sáng tác trong vụ Mậu Thân, nhân cái chết của một bạn thân, sĩ quan VNCH.
Nhật Ký
*
Chống Cộng điên cuồng?
Nhưng Cộng nào, mới là vấn đề.
Trước 1975, gần như không có chống Cộng, đừng nói Chống Cộng điên cuồng, trừ một thiểu số, có thân nhân bị họ giết hại, hay một đấng tiên tri, hiểu hơn hết cả mọi người, nếu Cộng thắng, là sẽ khủng khiếp lắm, là sẽ xẩy ra hiện tượng Chúa Sẩy Thai.
Sau 1975, Chống Cộng điên cuồng như thế, vẫn chưa đủ.
Phải làm sao y hệt như trước 1975, nhưng ngược lại, nghĩa là, cả nước, cả trong lẫn ngoài, cả ở trên trời lẫn dưới đất, cả ở thiên đường, lẫn địa ngục, đều Chống Cộng điên cuồng!
Gấu, nhà văn

Cái đoạn sau đây, thật tuyệt. Nó cho thấy, tài năng của một nhà văn bậc thầy, theo nghĩa, chỉ bậc thầy, vào phút chót, mới tìm ra được sinh lộ, cho mình, và tác phẩm của mình.

Viết, là nó phải như thế, chứ đâu phải cái trò hề, vỗ ngực xưng tên, tao là nhà văn, là nhà phê bình, nhà khảo luận đâu!

Theo nghĩa trên, nhiều người, trong có Borges, coi, tiểu thuyết trinh thám mới thực sự là… văn chương!

Smiley was tired, deeply, heavily tired. He drove slowly homewards. Dinner out tonight. Something rather special. It was only lunch-time now - he would spend the afternoon pursuing Olearius across the Russian continent on his Hansa voyage. Then dinner at Quaglino's, and a solitary toast to the successful murderer, to Elsa perhaps, in gratitude for ending the career of George Smiley with the life of Sam Fennan.
He remembered to collect his laundry in Sloane Street, and finally turned into Bywater Street, finding a parking space about three houses down from his own. He got out carrying the brown paper parcel of laundry, locked the car laboriously, and walked all round it from habit, testing the handles. A thin rain was still falling. It annoyed him that someone had parked outside his house again. Thank goodness Mrs Chapel had closed his bedroom window, otherwise the rain would have ...
He was suddenly alert. Something had moved in the drawing-room. A light, a shadow, a human form; something, he was certain. Was it sight or instinct? Was it the latent skill of his own tradecraft which informed him? Some fine sense or nerve, some remote faculty of perception warned him now and he heeded the warning.
Without a moment's thought he dropped his keys back into his overcoat pocket, walked up the steps to his own front door and rang the bell.
It echoed shrilly through the house. There was a moment’s silence, then came to Smiley's ears the distinct sound of footsteps approaching the door, firm and confident. A scratch of the chain, a click of the Ingersoll latch and the door was opened, swiftly, cleanly.
Smiley had never seen him before. Tall, fair, handsome, thirty-five odd. A light grey suit, white shirt and silver tie - habillé en diplomate. German or Swede. His left hand remained nonchalantly in his jacket pocket.
Smiley peered at him apologetically: 'Good afternoon. Is Mr Smiley in, please?'
The door was opened to its fullest extent. A tiny pause. 'Yes. Won't you come in?'
For a fraction of a second he hesitated. 'No thanks.
Would you please give him this?' He handed him the parcel of laundry, walked down the steps again, to his car. He knew he was still being watched. He started the car, turned and drove into Sloane Square without a glance in the direction of his house. He found a parking space in Sloane Street, pulled in and rapidly wrote in his diary seven sets of numbers. They belonged to the seven cars parked along Bywater Street.
What should he do? Stop a policeman? Whoever he was, he was probably gone by now. Besides there were other considerations. He locked the car again and crossed the road to a telephone kiosk. He rang Scotland Yard, got through to Special Branch and asked for Inspector Mendel. But it appeared that the Inspector, having reported back to the Superintendent, had discreetly anticipated the pleasures of retirement and left for Mitcham. Smiley got his address after a good deal of prevarication, and set off once more in his car, covering three sides of a square and emerging at Albert Bridge. He had a sandwich and a large whisky at a new pub overlooking the river and a quarter of an hour later was crossing the bridge on the way to Mitcham, the rain still beating down on his inconspicuous little car. He was worried, very worried indeed.
*
Trong cuốn này, có hai cú thần sầu.
Smiley trước khi về nhà, ghé tiệm giặt ủi lấy quần áo. Về tới nhà, tính lấy chìa khoá mở cửa, nhưng "linh tính mách bảo", thay vì vậy, lại giơ tay gõ. Cửa mở, một ông thò ra, anh lễ phép nói, đại khái, tôi là nhân viên tiệm giặt ủi, tới giao quần áo…
Tay sát thủ, do cũng không rành mặt S. nên bị lừa, nhưng liền sau đó, hắn làm thịt, hụt, S.
Cú thứ nhì, là cú xẩy ra trong The Last Act.
Màn này mới đúng là mise en abime, kịch trong kịch.
Một tuyệt cú. Chính cú này mới thực sự cho chúng ta thấy tài nghệ của Le Carré.
Salman Rushdie đọc không nổi Le Carré, chê dài dài, trong một viết in trong Quê hương tưởng tượng. Có vẻ như tay này không mê truyện trinh thám, điệp viên.
Nhưng Ông Trời quả là thương Gấu, sợ Gấu bỏ qua, và sợ Gấu buồn, trong những nằm tù tại nhà tù quốc tế Bangkok, bèn nhờ anh bạn tù người Malaysia nằm kế bên đưa cho Gấu cuốn này.
Nhờ đọc nó, mà hồn ma của Gấu, ở trong những hang cùng ngõ hẻm, những ổ điếm, tiệm hút, những trại tù, sống dậy, và trở thành hồn thiêng của... Sài Gòn!
"Trong những đêm chập chờn mất ngủ, hồn thiêng của thành phố thức giấc ở trong tôi, tôi lại tưởng đây là hồn ma của chính mình đang lang thang trên những nẻo đường xưa cũ, sống lại cái phần đời đã chết theo cùng với Sài Gòn, bởi cái phần đời đó mới đáng kể."
Một thành phố mà tôi đã chết ở trong, nay sống lại, chỉ để kể về nó…
*
Vòng hoa trao tặng Pamuk (1) vinh danh nhà văn Nobel 2006 một cách nào đó, là kết hợp của hai vòng hoa, của Gấu, tặng Sài Gòn, viết khi ở nhà tù Bangkok, câu trên, và ở trại tị nạn Thái Lan:
Nhìn bước đi của thời gian, của thành phố trong cơn tuyệt vọng chạy đua với chiến tranh, trong nỗi hối hả đi tìm ông chủ đích thực, sau những ông chủ thuộc địa, thực dân cũ, thực dân mới... cuối cùng khám phá ra đó chính là kẻ thù.
Lần Cuối Sài Gòn
(1)
"who in the quest for the melancholic soul of his native city has discovered new symbols for the clash and interlacing of cultures."
"Người mà trong khi tìm kiếm linh hồn sầu muộn của thành phố quê hương của mình, đã khám phá ra, những biểu tượng mới cho cuộc đụng độ và quấn quít lấy nhau, của những nền văn hoá."
Tuyệt!
*
Cuốn tiểu thuyết giới thiệu với chúng ta, anh chàng điệp viên cù lần bị vợ bỏ: George Smiley