Je ne suis pas dans cette ville qui a nom Alexandrie, je suis dans l'Atlantide de Durrell, dans son rêve continué. «Justine et sa ville, écrit-il, se ressemblent en cela qu'elles ont toutes deux une forte saveur sans avoir un caractère réel. » J'étais venu ici pour Cavafy, j'en repars avec la saveur douce-amère de Justine. Ni déception ni retrouvailles, mais je sais mieux soudain ce que je dois à l'auteur du Quatuor: cette saveur parrticulière, celle des Atlantides et de leurs spectres récursifs, c'est la sueur aigre du roman.
Tình cờ Lawrence Durrell xuất hiện cùng lúc trên hai tờ, một, báo Tây, Le Magazine Littéraire, số tháng Sáu, 2009, mục “Parce que c’est lui, parce que c’est moi”, và một, báo Anh, TLS, August 7, 2009.
Bài trên TLS là một "ký", do chính Durrell viết, cùng với một tay cùng đi, về chuyến đi Yugoslavia của Tito, vào tháng Nov 1949.
*
Note: Cái câu phán, "Bởi vì xừ luỷ, bởi vì mỏa, Parce que c'est lui, parce que c'est moi", bữa trước Gấu hiểu sai, tưởng lui ở đây là sư phụ, moi, đệ tử. Một độc giả Tin Văn gửi mail [Gấu, qua mail, vậy mà nhìn ra nụ cười hóm hỉnh mang tính hiệu đính của vị độc giả], ông Gấu ơi, ông hiểu sai rồi...
Bữa nay, trên đường xuống phố, mang theo cuốn The City of Words của Alberto Manguel, trong có đoạn, ông giải thích giai thoại liên quan đến câu này, và câu này liên quan tới cái gọi là căn cước cá nhân: in order to know who one is, we need two.
Để hiểu tớ là ai, thì cần thêm một người nữa!
Câu nói trên, là của Montaigne.
*
In the sixteenth century, Michel de Montaigne attempted to understand the reasons that move us to be together, whether we be frighteningly different or attractively similar. In the Municipal Library of Bordeaux is a copy of Montaigne's Essays annotated in his hand, with corrections for the printer, which Montaigne kept by his bedside to revise it at his leisure. In the first book, in Essay 28, he had written about his relationship with Etienne de la Boétie, a dear friend who had died in 1563 at the age of thirty-three, and whose loss Montaigne had felt so deeply. "In the friendship of which I'm speaking," Montaigne says, "souls are mingled and confounded in so universal a blending that they efface the seam which joins them together so that it cannot be found." According to Montaigne, in this kind of relationship the separation between "1" and "the other" is not denied: each preserves intact his individuality and uniqueness; only that the "seam" that unites them, and which is consequently what divides one being from the other, "cannot be found" in the eyes of the observer: it remains undetected and therefore unlabelled, free from the possibility of prejudice. This distinct invisibility, this evident but indefinable "separateness" that links two individuals in affectionate concern for one another, is what a fluid, multifaceted society may strive for, not only between two but between all of its members. Before jumping to the conclusion that such relationships are impossible on so large a scale, let us ask: in what does it consist, exactly, this as-if seamless relationship? Montaigne confesses that he finds it impossible to give an answer: "If you press me to say why I loved him, I feel that it cannot be expressed." This is how the paragraph ends in the text of all editions of the Essays, up to 1588.
But then, in 1592, shortly before his death, Montaigne found a sort of an answer and scribbled it on the right-hand margin of the printed book. After "it cannot be expressed," he wrote in his elegant script, "except by replying, because it was him." That is to say, because of those qualities that identified his friend and yet remained ineffable, because of what lent him existence not because of their perceived difference but because of his intrinsic qualities. And then, a few days or months later, as if the full notion had suddenly been revealed to him, Montaigne added five more words in a hurried hand and in a different ink, so that today we can read the whole sentence as one single thought, luminous in its wisdom: "If you press me to say why I loved him, I feel that it cannot be expressed, except by replying, because it was him and because it was me."
Alberto Manguel, The Tablets of Gilgamesh, trong The Ciry of Words
[Vào thế kỷ thứ 16, Michel de Montaigne cố tìm hiểu lý do tại sao chúng ta ôm lấy nhau, cho dù khác nhau một cách đáng sợ, và giống nhau một cách thật là quyến rũ.
Trong Thư viện Bordeaux còn một ấn bản cuốn Essays của ông, do chính tay ông ghi chú, với những ‘hiệu đính’ để đem đi in, bản này ông đi ngủ để kế bên giường, rảnh là lôi ra hiệu đính. Trong cuốn thứ nhất, trong Essay 28, ông viết về tình bạn của ông với một ông bạn thân, chết vào năm 1563, khi mới 33 tuổi và cái chết của ông này làm ông rất đau đớn. “Trong tình bạn mà tôi đang nói tới, tâm hồn trộn vào nhau, lẫn vào nhau, dữ dằn quyến rũ đến nỗi chúng xóa đi những đường ranh, những vết sẹo khi kết nối, khiến chẳng thể nào nhận ra chúng nữa. Theo ông, như vậy không có nghĩa là, cái tôi của tôi với cái em của em bị chối từ, mỗi cá nhân vẫn giữ nguyên vẹn tính cá nhân, tính độc nhất, chỉ những vết vẹo khi dính vào nhau là không còn nhận ra dưới mắt người quan sát, và do đó, không làm sao dán nhãn cho chúng...
“Nếu bạn cố bắt tôi trả lời tại sao tôi yêu… CM, thì tôi không thể nào trả lời”, Montaigne phán!
Nhưng trước khi đi, thì Montaigne kiếm ra câu trả lời, và ông viết thêm năm từ 'thần chú', hoàn tất câu văn thần kỳ này:
"Nếu bạn ép tôi trả lời, tại sao tôi yêu em CM, tôi cảm thật khó diễn tả, và đành trả lời, như thế này, bởi là CM là CM, và bởi vì Gấu là Gấu, and because it was me"].
*
“Bởi vì em bởi vì tôi…”
Theo Gấu, phải Melville, mới là nhà văn phán câu phán bất hủ về tình bạn, giữa ông và Hawthorne, người mà ông đề tặng Cá Voi Trắng, Moby Dick, khi cuốn sách đuợc xb vào năm 1850.
Lịch sử sau cùng đã giảng hoà hai ông, và đem lại sự công bằng, ấy là bởi vì, cuộc đời của cả hai khác nhau thậm tệ, một thành công, một thất bại, một dè dặt, khép kín, một mở hết, xổ tung… và cuối cùng Melville kêu lên, trong bài thơ gửi bạn, Clarel:
Hãy cho ta cái tôi của ta ở trong mi!
[To U: “CM: Donne-moi ton moi!”]
*
Gấu nhà văn có lẽ là 'một trong những kẻ độc nhất' được hưởng lợi, nhờ Mẽo đổ quân vào Miền Nam!
Đúng ra, nhờ Phòng Thông Tin Hoa Kỳ mà được đọc Bóng Đen Giữa Ban Ngày, đúng vào lúc cần đọc, và đến khi bỏ chạy quê hương, lại mang nó đi cùng! [Vậy mà cũng không kịp, bởi vì nhà văn VTH đã kịp chôm cái tên rồi: Chiến lợi phẩm!].
Và nhờ nhà xb Ziên Hồng mà được gần như hầu hết những tác phẩm kinh điển, cổ điển của văn chương Mẽo, bản tiếng Việt, trong có Cá Voi Trắng của Melville.
Thú vị hơn nữa, Gấu cùng đọc với bà cụ của TTT, vào những ngày đói khổ, còn đang đi học, ăn nhờ Bà Ngh.
Bà thì không sao, nhưng cô con gái con của bà chị, Dì Nh, thì thật là khủng khiếp [Gấu có viết về bà dì này trong Lần Cuối Sài Gòn. Và luôn cả về ông cậu, Cậu H. và những cú đập đầu vô tường của ông, mỗi lần bị  Bà Nh. này đay nghiến, hành hạ].
*
Gấu vẫn còn nhớ lần đọc truyện, cùng với bà cụ TTT, hình như của Hawthorne, về một vị khách lạ lỡ độ đường, xin trú tại một căn nhà ven sườn núi, và trong đêm, người khách lạ, một chàng trai, ngồi chuyện gẫu về cuộc đời với ông chủ nhà, trong khi cô con gái vừa hầu trà vừa hóng chuyện, vừa tưởng tượng ra cuộc đời sau này, [biết đâu đấy], có ông khách lạ ở trong cuộc đời của cô.
Đêm đó, bão tuyết. Cả nhà chạy ra hầm trú ẩn, ăn vào lòng núi. Bão tuyết, núi lở, cuốn đi một khoảng núi, trong có hầm trú ẩn, vậy mà căn nhà lửng lơ treo vô sườn núi vẫn còn nguyên vẹn!
Câu chuyện này ám ảnh Gấu hoài.
Nhưng quái quỉ thay, chính cái truyện ngắn trên, lại ẩn tàng nghệ thuật của Melville, thứ nghệ thuật mà giới phê bình gọi là nghệ thuật đắm đuối, chìm xuồng, đắm đò..., l’art du naufrage, và cái câu, cái thú "thú" nhất của Melville, như ông thú nhận:
"Tôi mê tất cả những người lao xuống nước"
[J'aime tous les hommes qui plongent].
Gấu không mê cái thú này. Dòng họ Gấu bị nước nguyền rủa! Ông cụ Gấu, khi đặt tên cho mấy đứa con trai, là đã tiên tri ra cái điều dữ này:
-Quốc, coi chừng Nước [Nhà Nước VC]!

*

INTERVIEWER
How much do you think writers should engage themselves in public issues?
ACHEBE
I don't lay down the law for anybody else. But I think writers are not only writers, they are also citizens. They are generally adults. My position is that serious and good art has always existed to help, to serve, humanity. Not to indict. I don't see how art can be called art if its purpose is to frustrate humanity. To make humanity uncomfortable, yes. But intrinsically to be against humanity, that I don't take. This is why I find racism impossible, because this is against humanity. Some people think, Well, what he's saying is we must praise his people. For God's sake! Go and read my' books. I don't praise my people. I am their greatest critic. Some people think my little pamphlet, The Trouble with Nigeria, went too far. I've got into all kinds of trouble for my writing. Art should be on the side of humanity. I think it was Yevtushenko talking about Rimbaud, the Frenchman who went to Ethiopia and came back with all kinds of diseases. Yevtushenko said of him that a poet cannot become a slave trader. When Rimbaud became a slave trader, he stopped writing poetry. Poetry and slave trading cannot be bedfellows. That's where I stand.
The Paris Review, vol. III
Ông nghĩ sao về cái vụ nhà văn dấn thân?
Tôi không dậy khôn cho bất cứ ai. Nhưng tôi nghĩ nhà văn không chỉ là nhà văn, mà còn là công dân. Họ thường thì đều là người lớn. Quan điểm của tôi là, nghệ thuật nghiêm túc và tốt có đó để giúp đỡ, để phục vụ nhân loại. Không phải để truy tố nó. Tôi không thể hiểu nghệ thuật có thể gọi là nghệ thuật nếu nó làm cho con người thất vọng, bực bội. Đi ngược lại con người là tôi không khoái. Chính vì thế mà tôi cho rằng phân biệt sắc tộc là không thể được vì nó đi ngược lại nhân loại. Một số người nghĩ, thằng cha này muốn chúng ta phải ca ngợi nhân dân của nó. Trời đất! Tôi đâu có ca ngợi dân nước tôi, hãy đọc sách của tôi thì thấy. Tôi là nhà phê phán lớn lao nhất của họ....
Nghệ thuật nên cùng phe với nhân loại. Nhà thơ Nga Yevrushenko có nói về Rimbaud, ông Tây này đi Ethiopia và trở về với đủ thứ bịnh. Yev. nói một thi sĩ không thể trở thành một tên buôn bán nô lệ. Khi Rimbaud trở thành một tên buôn bán nô lệ, ông ta ngưng làm thơ. Thơ và buôn bán nô lệ không thể là bạn giường chiếu của nhau. Tôi nghĩ như vậy