'I'm not going to satisfy people's curiosity about exotic China'.
[Tôi đâu có ý định thỏa mãn sự tò mò của mọi người về một cái mùi lạ của một cô Xẩm]
Found in translation
Yiyun Li, tác giả cuốn A Thousand Years of Good Prayers, trả lời phỏng vấn khi cuốn sách của bà được giải [the] Guardian First Book Award.
Như thế đấy, là cái việc học tiếng Anh, và sau đó, viết văn bằng tiếng Anh.
Chẳng lẽ phải nhắc lại câu nói đó cho mấy ông mấy bà "da mầu", khi, cứ ị ra được một cục nào là dịch liền tù tì ra tiếng Anh tiếng U.
"Chúng tôi quả có ý định, thỏa mãn tính tò mò, của mọi người, về mùi lạ, của một cục kít Việt!"
Chúng tôi hô khẩu hiệu khi đạn vô sọ anh ta.
Yiyun Li:  A thousand years of good prayers
Đọc Ngàn năm kinh kệ
Ôi chao, tôi cứ tưởng tượng ra một cô gái, ở trong nước; cô nói với ông bô bà bô VC của cô như thế này:
"Cái thứ tiếng Việt mà bố mẹ, thầy bu...  đang nói đó, không phải là tiếng Việt!"
Nhật Ký Tin Văn
Her parents, who still live in China, took some persuading, too. "My mother said, 'Can you make money being a writer?' I said, 'No, you cannot make money.' Then I published my book, and they were very proud of me." They provide observations of contemporary China, have started suggesting what she should write about. "My father will say, 'I know you're busy - I can go out and talk to people and get interesting stories for you'."
- Con làm nhà văn có ra tiền không?
- Còn khuya má ơi.
Thế rồi họ in sách của tôi, và ba má tôi rất là hơi bị tự hào.
[Mất đi ở quê nhà, và] Tìm thấy lại, trong dịch thuật.
Ngàn năm kinh kệ [trích đoạn]
*
Có vẻ như những nhà văn Mít ở trong nước của chúng ta, ngoài khỏi nói, không tìm ra thứ tiếng nói của họ, bởi vì không phải cứ viết trong luồng, hay ngoài luồng, mà trở thành nhà văn. Sự khủng khoảng văn chương sau 1975, ở cả hai miền, theo Gấu, là do không kiếm ra đúng thứ ngôn ngữ của nó.
Cái thứ tiếng Việt bố mẹ đang nói không phải tiếng Việt.
... all struggling to find a home in their own country.... tất cả chiến đấu để kiếm ra một cái nhà trong xứ sở của chính họ: Đây cũng là vấn nạn của văn chương Mít?
*
"An outbreak of a counterrevolutionary epidemic has caught Muddy River unprepared," he said. "I want you all to understand that the situation is urgent, and if we don't watch out for ourselves, we may be the next ones infected by this virulent disease."
Some children shifted in their seats, a few coughing and others rubbing their noses.
"It is time that we cleanse our hearts and our souls with the harshest disinfectant," the principal said, banging on the podium to emphasize each of his words, the children's hearts pounding along with his fist.
You've all been born under the red flag of revolution and grown up in the honey-pot the party has provided," the principal continued. "Sometimes this privilege may be the exact reason that one forgets to appreciate one's happiness in this country. Now answer me, children, who has given you this happy life?"
It took a moment of hesitation before some upper-grade students answered, "The Communist Party." "I can't hear you," the principal said. "Say your answer louder if you have confidence in it." A few teachers stood up and signaled to the auditorium, and more voices joined the chorus. It took several rounds for the principal to be satisfied with the roaring answer. «Long live the greatest, the most glorious and the ever-correct Chinese Communist Parry”, he said again with a thump-thump of his fist. "Do you all understand these words?
The Vagrants
“Một trận dịch phản cách mạng đã bất ngờ bộc phát  tại vùng Sông Hồng mà không được sửa soạn. Tôi muốn tất cả các em hiểu rằng tình hình rất nghiêm trọng và nếu chúng ta không cảnh giác, chúng ta sẽ là đợt tới những người bị nhiễm dịch.”
Một số học sinh nhúc nhích, có vài tiếng ho, có những đứa đưa tay chùi mũi.
“Đây là lúc chúng ta dọn sạch trái tim và linh hồn của chúng ta bằng một thứ thuốc tẩy mạnh mẽ nhất”, ông hiệu trưởng nói, tay đập bàn rầm rầm nhấn mạnh, và trái tim của các em cũng nhộn nhạo theo.
“Các em tất cả đều sinh ra dưới ngọn cờ đỏ cách mạng, và trưởng thành trong bịch sữa mật mà Đảng ban cho”, vị hiệu trưởng tiếp tục. “Đôi khi vì được ưu đãi như vậy mà có em quên nhận ra hạnh phúc của mình ở trong đất nước. Bây giờ, các em hãy trả lời tôi, ai cho các em cuộc sống hạnh phúc?”
Phải một lúc ngần ngại, trong đám học sinh các lớp lớn mới có đứa trả lời:
“Đảng Cộng Sản”.
Thầy không nghe các em trả lời. Hãy nói lớn hơn nữa, nếu các em tin tưởng ở Đảng.
Một vài giáo viên giơ tay ra hiệu với bàn chủ tọa, và nhiều giọng nói họa theo. Phải qua mấy đợt trình diễn như vậy vị hiệu trưởng mới tỏ ra hài lờng, với tiếng tiếng hô vang dội:
“Đảng Cộng Sản Việt Nam vĩ đại nhất, vinh quang nhất nhất, và thiên thu đúng nhất, chẳng bao giờ sai, muốn lắm!, muốn lắm!”
Chỉ còn thiếu có mỗi màn Sến Cô Nương lên cắm cờ lên thành phố Bờ Lê Cu!

Trong cuốn tự thuật 'Sống để kể chuyện', Garcia Marquez kể, lần đầu ông viết "Bão Lá", và đưa bản thảo cho một người bạn, anh bạn liếc qua, rồi trề cái môi, thuổng Antigone của Sophocles. Ngớ người, GM đọc lại bản thảo, vừa sướng như điên vì tự hào, vậy là ta đâu có thua gì Sophocles, vừa đau khổ vì cái chuyện thuổng mà không biết là mình thuổng đó, và trước khi đưa in, chàng o bế ‘tút tít’ lại nó, sao cho bớt mùi Sophocles, và đi thêm một đường đề từ, nhắc tới món nợ này.
Nhưng đâu phải chỉ có Sophocles. Những bản văn đầu tay của ông đầy mùi Faulkner, đến nỗi, có thể nói, ông là tên đệ tử y bát của Faulkner!
Trong trường hợp Nhớ Bướm Buồn, món nợ Kawabata thật dễ nhận. Vào năm 1882 Garcia Marquez viết Người đẹp ngủ trên máy bay, trong đó ông có nhắc tới Kawabata. Ngồi ghế hạng nhất trên chiếc phản lực jet bay qua Atlantic bế bên một em đẹp ơi là đẹp, ngủ suốt chuyến bay, “nàng ngủ đẹp đến nỗi có những lúc tôi nghĩ, nàng chơi mấy viên thuốc không phải để ngủ mà để chết”, [ J'ai toujours cru qu'il n'y a rien de plus beau dans la nature qu'une femme belle. De sorte qu'il me fut impossible d'échapper même un instant à l'envoûtement de cette créature fabuleuse qui dormait à mon côté. C'était un sommeil si égal qu'à un certain moment je craignis que les pastilles qu'elle avait prises ne soient pas pour dormir, mais pour mourir]. Và trong lúc ngắm người đẹp ngủ, nhân vật kể chuyện của ông nhớ tới Những người đẹp ngủ của Kawabata, câu chuyện những anh già, giầu, mất nết, trả tiền cho một má mì, để được nhìn ngắm mấy em nhái bén khoả thân, bị thuốc, ngủ nằm phơi chim còn dzin, suốt đêm.
Chỉ là một phác thảo, và lần này, trong Nhớ Bướm Buồn, Kawabata cho phép nhân vật của mình nằm kế bên Hằng Nga ngủ trong nhà thổ của mắm mì Rosa.
Nhân vật chính trong Những người đẹp ngủ, một anh già chỉ rình dịp phá luật chơi, [chỉ được quyền ngắm mà không được quyền sờ hàng,] anh già muốn làm thịt một em, làm cho em có bầu, hoặc ngạt thở rồi ngất đi vì bị trấn lột cái nguyên sơ trinh trắng, hoặc chính mình được nằm chết trong vòng tay trinh nữ!
*
Nhớ Bướm Buồn được mặc khải từ Những Người Đẹp Ngủ của Kawabata. Nhưng trước khi viết nó, GM thử tay nghề của mình bằng truyện ngắn sau đây: Người đẹp ngủ trên phi cơ.
Câu này thật tuyệt: Tôi luôn luôn tin rằng, trong thiên nhiên chẳng gì đẹp bằng người đẹp.[ J'ai toujours cru qu'il n'y a rien de plus beau dans la nature qu'une femme belle].
Gấu đã trải qua cái thú y chang GM, nhưng tục hơn nhiều, và do đó, sướng hơn nhiều. Gấu đã kể chuyện này một lần rồi, để thủng thẳng kiếm, trình cho độc giả Tin Văn đọc chơi!
Khác với GM, người đẹp ngủ trên phi cơ, với Gấu thì là người đẹp ngủ trên xe đò suốt chặng đường từ Mỹ Tho về Sài Gòn.
*
Chuyến đi từ Tiểu Sài Gòn lên San Jose thăm gia đình bạn C, năm ngoái, khi nghe tin ông anh mất, không ngờ làm nhớ tới một chuyến đi, ngày nảo ngày nào, từ Sài Gòn về Vĩnh Long
Lần đó, Gấu Cái đang học trường nữ sư phạm. Kêu Gấu xuống đóng học phí nội trú, hình như vậy.
Thường, Gấu chạy xe tới nhà HPA, ở khu Chợ Đũi. Gửi xe tại đó, lấy xích lô ra bến xe đò Miền Tây.
Lần về, ngồi cạnh một em nhà quê lên thành phố. Hỏi, cô nói, muốn lên khu Xóm Dệt Hoà Hưng, để tìm cô bạn.
Trên đường, cô để cái nón lên che đùi, và khi Gấu ‘vô tình’ đưa tay xuống bên dưới cái nón, thì cô lại để yên, thế là Gấu hiểu liền, cô để cái nón, để cho Gấu dễ bề làm ăn!
Và trong suốt chuyến xe, cô nằm lim dim ngủ, mặc cho bàn tay thằng cha kế bên muốn làm gì thì làm, ở bên dưới cái nón lá.
Tới bến xe, cô biểu, chiều rồi, lên Hoà Hưng chắc cũng không đủ thì giờ tìm địa chỉ người bạn, hay là anh cho về nhà anh ngủ đỡ một đêm, sáng mai anh đưa em lên trên đó.
Thế thì còn gì bằng. Thế là Gấu dặn cô đứng chờ ngay tại bến xe, rồi lấy cái xích lô, tới nhà HPA, lôi xe Honda ra, chạy ra bến xe đò lấy hàng, đưa về nhà, ở chung cư Bưu Điện số 29 đường Nguyễn Bỉnh Khiêm, Sài Gòn.
Sáng hôm sau, cô nói, thôi, anh cho em ở đây thêm vài bữa nữa.
Nhưng anh phải đi làm.
Thì anh cứ đi làm. Anh khóa cửa lại, nhốt em ở trong nhà, trưa về nhớ mang cho em cái gì ăn nhé!
Chuyến đi San Jose, Gấu cũng gặp một cô gái như vậy.
Chán nhất, là, tới bến xe gặp bạn C. đứng đợi, Gấu chẳng làm ăn gì được.
Hơn nữa, cô gái có cô em đem xe tới rước. Gấu chỉ hỏi vội được số phôn.
Khi Gấu phôn, tính gặp lại, kiếm tí cháo, số phôn dởm!
Cái cô gái đi cùng chuyến xe đò ở nhà Gấu đến cả chừng tuần lễ. Có vẻ như cô không vội rời Gấu, còn Gấu thì hoảng quá, nhất là những lần mang đồ ăn trưa về cho cô, mi một cái, rồi bye bye, khoá cửa, đi làm, nhìn quanh, cảm thấy hình như hàng xóm bắt đầu nghi Gấu có chuyện mờ ám gì đó!
Thế là một buổi sáng Thứ Bẩy đẹp trời, lấy Honda đưa nàng lên Hòa Hưng, Ngã Tư Bẩy Hiền, nơi em nói có cô bạn cùng quê đang làm nghề dệt vải, và trong khi em đang ngơ ngác tìm số nhà, Gấu phóng xe chạy như bay, chẳng hề nhìn ngoái lại!
Khốn nạn thật!

Trăm Năm Cô Đơn, lần đầu tiên xuất hiện, năm 1967, cuốn tiểu thuyết gây một cơn địa chấn tại Colombia. Và lịch sử văn học thế kỷ hai mươi từ đó, được chia ra làm hai, một nửa trước khi cuốn sách xuất hiện, và một nửa sau đó. Thường được đặt kế bên cuốn Don Quixote của Cervantes, nhưng càng ngày người ta càng nhận ra, đây là một cuốn Thánh Kinh, với Sáng Thế Ký, Di Dân, Đại Hồng Thủy, và Tận Thế (Apocalypse) của nó. Và José Arcadio có thể coi là Adam, người đầu tiên tạo dựng Macondo, và cũng có thể coi như Cain, sau khi giết Prudencio...
Một cuốn Thánh Kinh được viết bằng một giọng văn trữ tình, ướt đẫm dục tình (... và những con chữ, những trang sách nuốt sạch cái hơi nước nóng hổi đó, giống như những sợi võng đã không để sẩy một giọt nào, trong một xen làm tình trong Trăm Năm Cô Đơn). Chính vì vậy, khi được dịch và xuất bản ở trong nước, cuốn sách đã bị cắt bỏ nhiều đoạn.]
Note: Bài phỏng vấn này, mới được in lại trong The Paris Review Interviews vol. II, trong có Graham Greene, William Faulkner, Toni Morrison... và Stephen King.