Một bài thơ không có ý nghĩa gì mấy nếu chúng ta không nhớ nó. Vì vậy, bây giờ có rất ít người đọc thơ.

Nguồn

Nhận định trên, về thơ, thật là thú vị.

Vậy mà có người phán ngược lại.

Thơ, giống như lời nói, [bởi vậy Prévert đặt tên một tập thơ của ông là Lời Nói, Paroles] là, để quên đi, không phải để nhớ. (1)

Thơ là bề mặt của đời sống, bề mặt hiểu theo nghĩa, những băn khoăn, những thắc mắc siêu hình, phải ngoi lên đó để mà thở.

Thơ, là Thở!

Thành thử nhận xét, "Vì vậy bây giờ có rất ít người đọc thơ", cần phải coi lại.

Bởi vì không đọc thơ, là hết... thở!

(1) Ý này, của một trong những triết gia tổ sư Mác Xịt, Gấu đọc từ hồi còn thanh niên, không nhớ rõ, trong cuốn nào của ông: Henri Lefebvre.

*

Nhưng phải đợi đến Barthes, mới hết ý của thơ, của nhớ, của quên, của đọc, và của những bông hồng chẳng hỏi tại sao. Ông phán:

Chính vì chúng ta quên, nên mới đọc. [It is precisely because I forget that I read. Roland Barthes: S/Z]

Nhờ câu của Barthes, Gấu viết được mấy dòng về LH:

Anh đâu có nhớ, lần từ biệt, em nói những gì?

Chính vì không nhớ, nên anh tưởng tượng ra, chúng, cách này, cách nọ, như để, chẳng bao giờ quên Em.

Thơ là Thở (1)

(1) Mô phỏng thơ Nguyễn Chí Thiện:

Còn Đảng là còn Khổ

Hết Đảng là có Phở

Đọc Chuyện Kể Năm Hai Nghìn

*

Người Đức đã bắt đầu, tôi không biết từ bao giờ, mang mặc cảm về ngôn ngữ của họ, một trong những ngôn ngữ chính xác và sâu sắc nhất thế giới, ngôn ngữ của khoa học, triết học và thi ca. Ngôn ngữ của Goethe và Schiller, Kant và Heidegger, Kafka và Rilke.

Nguồn

Trật tự từ ở đây, chứng tỏ tác giả câu văn quá cẩu thả, và không mê thơ!

Rilke, thi sĩ Đức, mà để ở sau cùng. Cũng vậy, câu trên, thi ca để ở chót.

Trách nào, trang chủ cho rằng, bây giờ, chẳng ai đọc thơ, xin coi bài Poetry, cùng trang net.

Thú thực, tôi không hiểu, tại sao lại Kafka và Rilke?

Goethe và Schiller, Kant và Heidegger, thì có thể tạm hiểu được, nhưng liên hệ nào giữa Kafka và Rilke?

Chẳng lẽ chỉ vỉ cùng viết bằng tiếng Đức?

Rilke tự coi ông là một người không nhà. (1)

Kafka cảm thấy 'không thể viết bằng tiếng Đức'

Liệu đó là lý do tác giả để hai người kế bên nhau?

Nếu đúng như thế, thì người Đức mặc cảm về tiếng Đức, là đúng quá rồi!

For let us keep one fact clearly in mind: the German language was not innocent of the horrors of Nazism.

(Hãy minh bạch một điều: ngôn ngữ Đức không thơ ngây vô tội trước những điều ghê gớm, tởm lợm của chủ nghĩa Nazi.)

George Steiner: Phép Lạ Hổng

(1) Coetzee, trong một bài viết về Rilke, cho biết, trong những năm cuối cùng của thi sĩ, sau khi hoàn tất Duino Elegies vào năm 1922 và chết vì bệnh hoại huyết vào năm 1926, ông viết bằng tiếng Pháp nhiều hơn là bằng tiếng Đức. Và cái sự mặc cảm này, người Đức ở nước Đức, không thể bỏ qua, và báo chí quốc gia Đức [the nationalist German press] đã đội cho ông cái nón [cối] một tên bại hoại văn hoá [a cultural renegade]. Và ông trả lời, ông chỉ muốn làm một người Âu Châu.

Cũng Coetzee cho biết, ngay từ nhỏ, Rilke đã thích đội cái nón không nhà cửa, không quê hương, không quốc gia, [as a young man he liked to say he was heimatlos, homeless, without a country].

*

Một bài thơ không có ý nghĩa gì mấy nếu chúng ta không nhớ nó.

Phán thế này thì thơ của Bác Hồ có ý nghĩa nhất!

Sau tới Tố Hữu, bài Khóc ông Xì, thí dụ. Tới Đường ra trận mùa này đẹp lắm, của Phạm Tiến Duật....

Nếu cái trật từ "khoa học, triết học và thi ca", được áp dụng cho tiếng Đức, một thứ ngôn ngữ chính xác và sâu sắc nhất thế giới, thì cũng đáng để hơi bị được mặc cảm rồi!

*

Coetzee, nêu sự kiện này, trong bài viết về Rilke, và giải thích, cho dù cái thứ tiếng Đức khó nhá đó, cho dù cái bài thơ khó nhai đó, thế mà vưỡn lọt vào danh sách "top five", điều này chứng tỏ, thơ, cho đến khi nào mà nó còn, tự nói lên, bằng thứ tiếng nói của đam mê, và của sự khẩn thiết, về những vấn đề lớn của hiện hữu con người, thì nó vẫn là của đám đông chứ không phải của thiểu số.....

Bài viết của Coetzee, là về một Rilke của William Gass, được in trong Những Bến Bờ Xa Lạ Hơn, tập tiểu luận.

[Về cái nhan đề của Coetzee, tình cờ Gấu đọc một bài điểm trên net, cho biết, nó liên can đến chuyến "đi về nhà" của Ulysses, và là vì "xa lạ hơn", cho nên, không phải đi về nhà mà còn đi xa hơn nữa, tới những bến bờ lạ lẫm hơn.]

Bài của Coetzee chủ yếu là về thơ của Rilke, tất nhiên, nhưng còn về dịch, và dịch thơ.

William Gass, mà những thành tựu như là một người viết giả tưởng, một triết gia-mỹ học, thì cũng đáng nể, và đáng kể, lắm rồi, Coetzee viết, bi giờ ông cho ra lò Đọc Rilke, một cuốn sách muốn thâu gom, một lần, at once, một số việc: một tuyển tập thơ, a Rilke anthology, một tiểu luận về dịch thuật [an essay on the craft of translation], mà một câu chuyện cuộc đời Rilke, sự trưởng thành của ông như là một thi sĩ. (1)

(1) William Gass: Reading Rilke: Reflections on the Problems of Translation [New York: Knopf, 1999]

*

Sự bùng nổ của những blog khiến Gấu này cũng phải tò mò ghé mắt, và tất nhiên, cũng phải bắt chước, cho ra lò, một blog Tin Văn, [hiện được chiếu cố nhiều nhất, khiến Tin Văn phát ghen].

Và đây là nhận xét khởi đầu về blog Mít.

Đa số đều dốt tiếng Việt, theo cái nghĩa, quá tự tin về nó.

Người Mít viết tiếng Mít làm sao sai được!

Theo thiển ý của Gấu, tiếng Việt là ngôn ngữ rất khó viết, do văn phạm của nó hơi bị vô tư.

Đây là một khuyết điểm, cũng được, nhưng cũng là một điểm tuyệt vời, theo Gấu.

Tiếng nước người, do văn phạm quá kiên cố, cho nên, luật, mẹo viết... trở thành một cái nhà tù của ngôn ngữ.

Từ đó suy ra một điều, bạn càng giỏi ngoại ngữ bao nhiêu, càng viết văn Mít chuẩn bấy nhiêu, vẫn theo cái nghĩa, càng trói buộc tiếng mẹ đẻ vào cái khuôn văn phạm bấy nhiêu!

*

Chắc bạn đọc Tin Văn đã từng nghe giai thoại về một ông bố đi thi rớt hoài, cho đến khi ông con đã đậu đạt, thành tài, và được nhà vua ban cho làm chánh chủ khảo một cuộc thi mà ông bố vẫn còn lều chõng.

Ông bố lại rớt, tất nhiên, và buổi tối, bố hỏi con, mày có thấy bài văn nào hách xì xằng không. Ông con suýt soa, ối giời ơi, có một bài tuyệt cú mèo, nhưng viết sai văn phạm!

Bố hỏi, sai sao, ông con bèn kể ra.

Ông bố buồn rầu nói, bài của tao, nhưng mày ngu quá, mày chấm câu sai, chứ không phải tao viết sai văn phạm!

Ấy đấy, tiếng Việt nó tuyệt vời về cái gọi là văn phạm của nó, y chang như câu chuyện trên!

Cũng theo nghĩa đó, nhân loại có đến vài bản văn tuyệt vời, của chỉ một, Đạo Đức Kinh. Cứ mỗi lần, bạn đọc, và phịa ra được, một cách chấm câu, là có được một "new version".

Cũng vẫn theo tinh thần đó, Joan Acocella, đưa ra "lời khuyên", nếu bạn chưa từng lên Thiên Đàng, thì bi giờ, lên là vừa rồi: Now their Paradiso (Doubleday; $40) is out.

*

If you haven’t yet read the Divine Comedy—you know who you are—now is the time, because Robert and Jean Hollander have just completed a beautiful translation of the astonishing fourteenth-century poem. The Hollanders’ Inferno was published in 2000, their Purgatorio in 2003. Now their Paradiso (Doubleday; $40) is out. It is more idiomatic than any other English version I know. At the same time, it is lofty, the more so for being plain. Jean Hollander, a poet, was in charge of the verse; Robert Hollander, her husband, oversaw its accuracy. The notes are by Robert, who is a Dante scholar and a professor emeritus at Princeton, where he taught the Divine Comedy for forty-two years.

Nếu bạn chưa đọc Kịch Trời - bạn biết bạn là ai - thì bây giờ là lúc đọc, bởi vì Ông và Bà Hollander vừa mới sản xuất ra một bản dịch đẹp ơi là đẹp của bài thơ tuyệt vời đến ngỡ ngàng của thế kỷ 14.

Bạn chỉ sống hai phùa. (1)
Một phùa, Bố Mẹ ban cho,
Phùa kia,
Khi bạn nhìn vào tận mắt Thần Chết.

You only live twice
Once when you are born
And once when you look death in the face
Ian Fleming: You only live twice

(1) Phùa: Từ "fois", lần, tiếng Tây.

Coetzee viết về Brodsky: Thi sĩ đòi cho thơ, cái quyền giáo dục, và cứu rỗi con người. Và nếu như thế, vị trí của ông, về vấn đề này, gần gụi với Cổ Athens, khi họ dậy nam sinh viên [không có nữ], thế chân vạc của âm nhạc [nhạc làm cho tâm hồn nhịp nhàng, hài hòa: to make the soul rythmical and harmonious], thơ, và thể dục.

Plato đạp đổ thế chân vạc, ba còn hai: nhạc nuốt thơ, và trở thành môn học chính về tâm thần và tinh thần [the principal mental/spiritual discipline].

Những quyền năng mà Brodsky phán, thuộc về thơ, có vẻ như, thuộc về âm nhạc nhiều hơn, theo Coetzee. Thời gian là chốn đồng vọng, the medium, của nhạc hơn là của thơ: Chúng ta đọc thơ trên trang giấy in, nhanh cỡ nào tùy theo chúng ta thích hay không thích, trong khi chúng ta nghe nhạc, ở trong thời gian của riêng nó.

Thời gian của riêng nó, với nhạc vàng nhạc sến của Miền Nam, đúng là cái thời để yêu, để hát, và để chết!

Gấu này đã kể, về cái lần đầu nghe Tình Nhớ, của TCS, khi nó vừa mới ra lò, trong đêm khuya, khi đối diện với cái giường sắt lạnh lẽo nơi Trung Tâm Ba Tuyển Mộ Nhập Ngũ, và tưởng tượng ra rằng, có thể đứa em trai đã từng nằm, chính cái giường này, trước khi bỏ đi xa.

Brodsky viết về Lễ Vu Lan:

Hãy ứng xử dịu dàng với bố mẹ, nếu vinh danh họ, thì càng tốt, càng thoải mái cho bạn.

Tất cả những gì tôi đang tính nói ở đây, là, hãy đừng bao giờ nổi loạn, chống lại bố mẹ, ấy là vì, thường ra là, họ đều đi trước bạn, vậy thì hãy giữ riêng cho bạn, ít ra, nếu không phải nguồn cơn của nỗi đau thương, thì đúng là, của tội lỗi.

They will die before you do, so you can spare for yourselves at least this source of guilt if not of grief.

Brodsky: Speech at the Stadium

Chú Trụ đã nghe Lệ Thu hát Thu hát cho người và Lệ đá xanh?

Tuyệt vời !!!

Lan N

Phúc đáp:

Lan N đã đọc Lệ Đá Xanh?

Tôi biết những người khóc lẻ loi

Lệ không rơi ngoài tim mình

Lệ là những viên đá xanh...

Tks

Take care

NQT

Còn một bản nhạc khác nữa, cũng có hình ảnh "gọi thầm tên nhau", cũng thật tuyệt.

Đó là bản Bông Cỏ May. Gấu cũng thật là mê bản này, nhất là cái khúc:

Bản nhạc này, thời "thượng hành" của nó, bị hát nhại, cũng thú lắm:
Mỗi lần Em đi ỉa, anh hay đứng anh nhòm, vì cầu tiêu có lỗ thông hơi, ở đây hoang vắng không người.

Tất cả những hình ảnh đó, cộng với cuộc tình cay đắng với cô bạn, cộng cuộc chiến khốn kiếp, mãi sau này, khi số mệnh cho gặp lại, ở nơi tận cùng thế giới, khiến Gấu bật ra được một cục thơ, trong có mẩu sau đây:

Theo Gấu, cái hồn thực sự của văn học Miền Nam, nó nằm ở trong lời nhạc, nhiều hơn là trong văn chương, trong thơ. Nằm trong những bản nhạc vàng, nhạc sến. Trong những bản thơ phổ nhạc, và nếu không được phổ nhạc, chẳng ai biết tới chúng.
Người ta đã làm những công việc thu gom, bảo tồn thơ văn miền nam, giá mà có một ai bỏ công sưu tầm những lời nhạc, rồi đi vài đường Mao Tôn Cương, chắc cũng đủ lãng quên đời VC.
Mấy anh Yankee mũi tẹt, do cái tâm ăn cướp, thì làm sao mà làm được, những lời nhạc rất ư là tuyệt vời, thí dụ:
Một mai qua cơn mê, lại cùng lũ em cắp sách đi học
Những ánh mắt hỏa châu là hoa đăng ngày cưới
Ngoài kia súng nổ, đốt lửa đêm đen, tầm đạn thay tiếng em

Ui chao, còn nhiều lắm.
Gấu đố mấy anh VC, tìm được, dù chỉ một mẩu thơ, mẩu nhạc, đỏ, có được cái chất thần sầu, như trên.

Tầm đạn thay tiếng em
Lá rừng che kín đường về phồn hoa
Sao không hát cho những người vừa nằm xuống chiều qua...

Ui chao, Ui choa, liệu câu Brodsky vinh danh thơ Mandelstam, "thời gian qua [thơ] ông, lầu bầu với "khoảng trống câm" của Stalin" [... where the time that utters itself through Mandelstam conftronts the 'mute space' of Stalin], có áp dụng được vào trường hợp ở đây, khi, nhạc sến nhạc vàng lầu bầu trước "không gian câm" của con quỉ chiến tranh?

*

Tuy nhiên, số phận như lường trước được, có những lúc, bạn quá bận rộn, để yêu, hoặc để [sợ ]chết, nên bỏ sót một hai bản nhạc, và nếu như thế, nếu như bạn sống sót, thì, bạn sẽ được nghe, lần đầu tiên, ở trong trại tù.
Cái nhịp của thời gian được lập lại, chỉ riêng cho bạn.
Gấu này đã từng được nghe những bản nhạc bị bỏ sót như thế, thí dụ bản Ngày Mai Đi Nhận Xác Chồng của Phạm Duy, phổ thơ của cô em, hoặc bà chị thi sĩ Vương Đức Lệ, như Gấu được biết, ở trong trại tù Đỗ Hải, và cái cảm tưởng khủng khiếp, khi nghe nó: Sống trọn một lần nữa, cả cuộc chiến đã qua.