Chuyện Tử Tế

Trước 1975 chỉ có mỗi một lần độc nhất, Hai Lúa đóng vai nhà văn.
Đó là khi Nguyễn Đông Ngạc làm tuyển tập Những Truyện Ngắn Hay Nhất Của Quê Hương Chúng Ta, [anh còn cho nó một tiểu tựa là Hai Mươi Năm Văn Học Miền Nam], anh chi tiền cho hai ông thợ chụp nổi tiếng nhất lúc bây giờ, đến tận nhà kéo Hai Lúa ra Sở Thú [nhà Hai Lúa ở ngay kế bên], chụp cho một "bô", đứng bên bụi tre hay bụi trúc.
Bức hình cùng tí tiểu sử được in cùng với truyện ngắn, ở trong tuyển tập nói trên không ngờ trở thành những bửu bối cứu nguy Hai Lúa, khi thanh lọc, tại trại tị nạn Thái Lan.

Cái vụ - "Tôi cho anh nói lại, anh nói anh vừa ăn cơm vừa làm thơ, vừa viết văn, tôi tin, nhưng anh nói anh viết phê bình, là tôi không tin." - là hoàn toàn đúng sự thực. Đối với anh chàng sinh viên Luật người Thái, được Bộ Nội Vụ Thái và Cao Uỷ Tị Nạn mướn làm cái việc thanh lọc, coi ai là đáng tị nạn chính trị, ai là di dân kinh tế, anh ta rất rành, muốn viết phê bình, là phải kinh qua trường lớp. Phải đi học. Phải có bằng, ít nhất là cử nhân, rồi phải học đại học, chuyên về phê bình văn học. Không phải khơi khơi, ai cũng có thể vỗ ngực xưng tên, ta là nhà phê bình. Hồ Sơ Cao Uỷ, Hai Lúa ghi, có mỗi một mảnh bằng dự bị đại học, vậy mà dám nói, tao viết phê bình làm sao anh chàng sinh viên Luật không tỏ ra thương hại, nổ vừa vừa thôi, ông già, cho ông già nói lại.

Sau khi Hai Lúa trả lời, anh chàng sinh viên yêu cầu tay thông dịch người Việt dịch qua tiếng Thái, cái mẩu tiểu sử của Hai Lúa, trong tuyển tập trên. Trong đó, có ghi Hai Lúa viết điểm sách phê bình văn học.
Một tí tiểu sử đó, mà cứu khổ cứu nạn như thế đấy.
Còn về cái hình đóng vai nhà văn, so với cái thằng ốm đói, đang bị thẩm tra, thì như những dòng, và hình, sau đây.
"Tôi vẫn còn nhớ cái nhìn của anh sinh viên Luật, người Thái Lan, được Bộ Nội Vụ và Cao Uỷ Tị Nạn mướn làm thẩm tra viên trong buổi thanh lọc. Cái nhìn dừng lại rất lâu trên khuôn mặt tiều tuỵ ở ngoài đời so với trong hình. Có vẻ anh tin. Có vẻ anh thông cảm. Có vẻ anh sợ hãi, không ngờ sự khủng khiếp của một chế độ so với sức chịu đựng của con người. "
"Tôi nói với anh, có những cuốn sách tạo nghiệp. Cuốn trước, trong lời tựa, anh coi đây là vốn liếng một đời cho quê hương, cho bạn bè. Chưa đầy một năm, Cộng Sản thôn tính Miền Nam."

Ít người biết chuyện, chính Hồ Hữu Tường đã quyết định con đường cầm bút của ký giả Ba Tê (bút hiệu của Thanh Tâm Tuyền khi viết trên mục Tạp Ghi của nhật báo Tiền Tuyến tại Sài-gòn). Khi Hồ Hữu Tường làm tờ Phương Đông [hay Đông Phương?] tại Sài-gòn, Thanh Tâm Tuyền lúc đó còn là sinh viên ở Hà Nội, có gửi bài tham dự cuộc thi truyện ngắn. Truyện được giải nhì, không được đăng, vì không thể đăng được. Người viết được nghe bà cụ của thi sĩ kể lại, [cụ còn cho biết tên truyện ngắn là Phát Súng], những ngày còn đi học, đám chúng tôi, bạn của ông em thi sĩ, vẫn lấy nhà cụ làm nơi tụ họp.
Trong Bếp Lửa, Thanh Tâm Tuyền đã để cho một nhân vật nói lên nhận định về tôn giáo: một khi nhập thế trong xác phàm, thần thánh cũng phải chịu đựng, như bất cứ một con người nào, mọi thảm kịch của nhân gian, triết hiện sinh gọi là những hoàn cảnh hữu hạn, và chỉ thoát ra bằng sự thất bại. Tư tưởng này có thể coi như chung cho các đa số các nhà văn hiện sinh tuy cách phát biểu mỗi người một khác. Sartre: Con người bị kết án phải tự do. Camus: Phải tưởng tượng Sisyphe hạnh phúc. [Sisyphe là nhân vật trong thần thoại Hy Lạp, bị tội vần đá lên núi. Gần tới đỉnh núi, hòn đá lăn xuống, và Sisyphe lại vần đá tiếp].
Như lính giữa rừng
Bỗng nhiên Hai Lúa nhớ đến Milosz, nhà thơ CS đào thoát qua Tây Phương, Nobel văn chương. Ông phán, tớ chọn làm người, vì đếch kiếm thấy thứ nào khá hơn.

Hai Lúa, lần đầu tiên nhìn thấy tờ PĐ, hay ĐP của HHT, là trong tủ kính một tiệm sách ở Hà Nội. Do một anh bạn học cùng lớp chỉ cho thấy.
Anh bạn này, là một trong những đầu, của sợi dây Ariane, kéo Hai Lúa trở lại cuộc đời [trở lại Hà Nội] sau hơn nửa thế kỷ xa cách.

Anh bạn này, cũng ly kỳ lắm.
Hồi đó Hai Lúa ở với bà cô, lấy chồng Pháp. Hiệp định Genève, bà "qui Thục" [chỉ làm hôn thú vài ngày trước đó, nếu không, không thể đi Tây được], Hai Lúa đến nhà anh bạn ở tiếp. Bà mẹ anh là nữ giáo sư trường Trưng Vương Hà Nội. Bố đi kháng chiến, từ những ngày đầu. Đúng ngày tiếp quản Hà Nội, gia đình được tin ông mất.
Hai Lúa còn nhớ, trong nhà có cây đàn vĩ cầm. Đó là một "thần vật".
Bà mẹ, các con, cứ mỗi lần nhớ ông quá là lại nhìn lên cây đàn.
Khi Hai Lúa đã bỏ Hà Nội xuống Hải Phòng chờ lên tầu há mồm vào Nam, bà mẹ còn cho người xuống kiếm, năn nỉ, mày về lại Hà Nội đi, tao nuôi. Tao không bỏ mày. Thằng em mày, nhớ mày quá, ngày nào cũng khóc. Vừa biết tin bố mất, lại mất bạn.