OLD MARX

I try to envision his last winter,
London, cold and damp, the snow's curt kisses
on empty streets, the Thames' black water.
Chilled prostitutes lit bonfires in the park.
Vast locomotives sobbed somewhere in the night.
The workers spoke so quickly in the pub
that he couldn't catch a single word.
Perhaps Europe was richer and at peace,
but the Belgians still tormented the Congo.
And Russia? Its tyranny? Siberia? 

He spent evenings staring at the shutters.
He couldn't concentrate, rewrote old work,
reread young Marx for days on end,
and secretly admired that ambitious author.
He still had faith in his fantastic vision,
but in moments of doubt
he worried that he'd given the world only
a new version of despair;
then he'd close his eyes and see nothing
but the scarlet darkness of his lids.

-Adam Zagajewski

(Translated,from the Polish, by Clare Cavanagh.)
[The New Yorker, Jan 21, 2008]

 

Cụ Mác

Tôi cố tưỏng tượng ra mùa đông cuối cùng của ông,
Luân Đôn, lạnh, ẩm.
Tuyết đè ngửa, hôn tàn bạo lên phố vắng, lên mặt nước đen thui của dòng sông Thames.
Bướm co ro, run rẩy nhóm lửa nơi công viên.
Có tiếng sụt sùi của những đầu máy, ở đâu đó trong đêm.
Những người thợ nói quá nhanh trong tiệm rượu,
khiến ông không kịp bắt, chỉ một từ.
Có lẽ Âu Châu thì giầu có hơn, và thanh bình,
nhưng người Bỉ vẫn hành hạ xứ Congo.
Còn Nga xô thì sao? Bạo chúa của nó? Siberia, chốn lưu đầy ư? 

Ông trải qua những buổi tối mắt dán lên những tấm màn cửa.
Ông không thể nào tập trung, viết lại những tác phẩm đã xưa, cũ,
đọc lại Marx trẻ cho tới hết ngày,
và thầm lén ngưỡng mộ tay tác giả tham vọng này.
Ông vẫn còn niềm tin ở cái viễn ảnh thần kỷ, quái đản của mình,
nhưng vào những lúc hồ nghi,
ông đau lòng vì đã đem đến cho thế giới,
chỉ một viễn ảnh mới của sự thất vọng, chán chường;
rồi ông nhắm mắt và chẳng nhìn thấy gì nữa, ngoài bóng tối của mí mắt của mình.

---

8 Last Christmas of the War by Primo Levi (1986)

Primo Levi knew the realities of winter. Many of the memoirs he wrote of his time as a prisoner at Auschwitz are coloured as much by biting cold and endless grey snow as by barbarism and industrial slaughter. This brief piece takes place in the final winter of the war, just before the events described in The Truce, the story of Levi’s long journey home. And it consists of little more than the arrival of a package of biscuits from his family – a dangerous offence in a concentration camp. This small gift, coming as it does after the harrowing things he has experienced, is transmuted into an almost miraculous event, and his giddiness at the prospect of satiety is palpable. But it’s the glints of an intrinsic decency Levi is able to locate in his fellow man, even under the shadow of the darkest evidence of his capacity for brutality, which form the heart of this tale.

Giáng Sinh chót của Cuộc Chiến. Primo Levi

Đọc 1 phát, thì bèn nhớ đến Giáng Sinh tưởng là "cuối cùng" của Trại Panat Nikhom của GCC!

Những người từng ở Trại Cấm Sikiew, Thái Lan, chắc khó quên được Giáng Sinh 1991.
"Đây có thể sẽ là Giáng Sinh cuối cùng của các con tại Sikiew...", Cha người Thái cai quản địa phận nói với đám người tị nạn. Trại sẽ đóng cửa vào cuối năm tới theo như tin tức báo chí. Và ông cho tiền làm một lễ Giáng Sinh như ở ngoài đời tại nhà thờ ở khu C trong Trại.

"Nhưng nếu không vì dung nhan tàn tạ, chắc gì Thầy đã nhận ra em?"

---

Khi bạn nói, hãy mân mê cái ý tưởng, về sự bí mật của giọng và của từ, và nói, trong lo sợ và trong tình yêu, và hãy nhớ rằng thì là, thế giới của từ tìm ra được cú phát ngôn của nó, qua cái mõm của bạn!

Câu trên là của Martin Buber, trong Ten Rungs, Collected Hasidic Sayings (1947), đoạn “Về Quyền Năng Của Từ”. Sau đó, trong “Làm sao…  Horah”, tay biên soạn cảnh cáo: “Bạn phải ngưng ‘âu lo, thắc mắc, nhận thức…’ về chính bạn. Bạn phải cố mà ngộ ra rằng thì là, mi chẳng là cái chó gì hết, mà chỉ là 1 cái tai nghe thế giới của từ, nói trong mi. Vào khoảnh khắc bạn bắt đầu nghe mình đang lèm bèm, là phải ngưng ngay lập tức.” Và xa hơn tí nữa: “[Sự kiêu ngạo] được tái sinh như là ong…. Chúng ‘hum’ chúng ‘buzz’: ‘Tớ hiện hữu, tớ đang iêu em của tớ….’”!

Nếu Joseph không dám để lòng mình trực tiếp bị trù ếm, bị quyến rũ, bởi cái cụm từ “Lời Của Chúa”, nếu ông không dám dâng hết mình cho ngôn ngữ, nhất là thứ ngôn ngữ nằm trong nội dung Do Thái Ky Tô giáo, thì có lẽ bởi là vì ông cảm thấy, rằng, “thế kỷ 20 đã kiệt quệ đếch còn khả thể, cho cái gọi là cứu chuộc, và bắt đầu hục hặc với Tân Thánh Kinh”.
Chúa Ky Tô chưa đủ, Freud đếch đủ, Marx lại càng đếch đủ, hiện sinh, Đức Phật thì cũng đếch đủ"
Và ông kết luận rất ư là bảnh tỏng:
"Tất cả ba cái nhảm nhí đó chỉ là để xác minh Lò Thiêu, đếch phải để ngoảnh đi với nó.
Muốn vờ nó, nhân loại vô phương, ngoại trừ điều này: Mười Điều Răn, dù muốn dù không.”

Quả này thì quả là gian nan: Nhà.

Thế Giới Nội

Khi TTT đọc truyện đầu tay của Gấu, Những con dã tràng, gửi thẳng xuống tòa soạn Sáng Tạo, ông về nói với bà cụ, thằng Trụ nó sẽ đi xa hơn DNM. Ông không hề nói Gấu viết hay hơn DNM. Điều gì làm ông phán như thế. Hẳn là ông tin vào cái sự biết tí ti ngoại ngữ, cái sự học xong Trung Học…
Nói rõ hơn, với ông, không có thứ nhà văn tự phát hoài hoài, cái mầm văn học ở trong bạn phải được nuôi dưỡng bằng kinh nghiệm sống, bằng sức đọc, sức xâm nhập vào thời của bạn.
Truyện ngắn không được đăng, vì Sáng Tạo chết liền sau đó. Sau Gấu thấy tên của Gấu, khi đó ký Sơ Dạ Hương, ở trong mục hộp thư của tờ Văn Nghệ của Lý Hoàng Phong, và "băng" của ông. Không đăng. Tuy nhiên, Gấu chẳng hề để ý đến nữa. vì còn lo học. Chỉ mãi đến khi ăn mìn VC, nằm nhà thương Grall, đọc 1 bài thơ của CTC đăng trên báo Nghệ Thuật, thì Gấu mới có lại cái hứng viết. Và đó là cái truyện ngắn Những ngày ở Sài Gòn.
Khi viết “Những con dã tràng”, truyện ngắn hay nhất của Gấu, đúng theo nghĩa truyện ngắn, tuy được TTT khen, nhưng bản thân, Gấu biết, đây không phải là dòng văn chương của mình! Cái thứ nhân vật hục hặc với đời sống, không phải týp của Gấu. Chỉ đến khi nhận ra điều này, thì Gấu mới hiểu “sẽ đi xa hơn DNM”, có nghĩa là gì.
Chỉ đến khi viết được “Những ngày ở Sài Gòn”, thì Gấu mới tin được, mình sẽ trở thành nhà văn!
Gấu kiếm ra Thầy của mình. Kiếm ra dòng văn chương của mình

Một cách nào đó, đoạn văn trên đây “chú giải” câu của Teju Cole.

Thư tín,

Đừng lèm bèm chuyện về Hà Nội không còn nhà.
Tôi đâu có nhớ Hà Nội, mà Sài Gòn.
Tôi thì Sài Gòn không, mà Huế cũng không.
Không hiểu sao chẳng thấy nhớ gì về Việt Nam hết.
Brodsky cũng nói thế:
Cám ơn Trời cho tôi sống không quê nhà.
Thank God I was left on this earth without a homeland.

---

Tết 2014

MR COGITO CONSIDERS A RETURN
TO HIS NATIVE TOWN

If I went back there
I would probably not find
a single shadow of my old home
nor the trees of childhood
nor a cross with an iron plaque
a bench on which I murmured incantations
nor a single thing that belongs to us

all that survived
is a flagstone
with a chalk circle
I stand in the middle
on one leg
the moment before jumping

I cannot grow up
though years pass
and planets and wars
clamor overhead

I stand in the middle
still as a monument
on one leg
before a jump into finality

the chalk circle rusts
like old blood
around it grow mounds
of ash
up to the arms
up to the mouth

Zbigniew Herbert: The Collected Poems 1956-1998

---

EPISODE IN A LIBRARY

A blond girl is bent over a poem. With a pencil sharp as a lance she transfers words onto a white sheet of paper and translates them into lines, accents, caesuras. The fallen poet's lament now looks like a salamander gnawed by ants.
    When we carried him off under fire, I believed his still warm body would be resurrected in the word. Now I see words dying, I know that there is no limit to decay. What will remain after us are fragments of words scattered on the black earth. Accent signs over nothingness and ash.

Thời kỳ ở thư viện

Một nường tóc vàng hoe cúi xuống một bài thơ. Với cây viết chì nhọn hoắt như cây thương, em chuyển chữ lên tờ giấy trắng, và dịch thành dòng, âm tiết, ngưng nghỉ. Tiếng than van của nhà thơ nằm xuống như con kỳ nhông bị đàn kiến làm thịt.
    Khi khiêng được nhà thơ ra khỏi lửa đạn, tớ nghĩ cái thân thể còn âm ấm của ông có thể tái sinh trong chữ. Bây giờ, tớ thấy chữ đang chết. Tớ biết cái sự phân rã thì làm sao biết ngưng nghỉ là gì. Cái còn lại là mảnh miểng tản mác trên mặt đất đen thui.
    Âm tiết thánh thót trên hư vô và tro tàn.

NEW YEAR’S EVE, 2004

You're at home listening
to recordings of Billie Holiday,
who sings on, melancholy, drowsy.
You count the hours still
keeping you from midnight.
Why do the dead sing peacefully?
while the living can't free themselves from fear?
Adam Zagajewski

Đêm Giao Thừa

Bạn ở nhà nghe Duy Khánh ca
Xuân này con không về
Bạn đếm từng giờ,
Chờ cúng giao thừa
Tại sao người chết ca nghe thật hiền hòa?
Trong khi người sống không thể nào rũ ra khỏi sự sợ hãi?

ANECDOTE OF RAIN

I was strolling under the tents of trees
and raindrops occasionally reached me
as though asking:
Is your desire to suffer,
to sob?

Soft air, wet leaves;
-the scent was spring, the scent sorrow.

Giai thoại mưa

Anh lang thang dưới tàng cây
và những hạt mưa thỉnh thoảng lại đụng tới anh
như muốn hỏi:
thèm gì, ước gì?
đau khổ
hay nức nở?

Trời nhẹ, lá ướt;
-Mùi xuân, mùi buồn

A Joseph Brodsky poem from 1964 (three translations) (1)

In Villages God Does Not Live

by Joseph Brodsky

In villages God does not live only in icon corners as the scoffers claim, but plainly everywhere. He sanctifies each roof and pan, divides each double door. In villages God acts abundantly– cooks lentils in iron pots on Saturdays, dances a lazy jig in flickering flame, and winks at me, witness to all of this. He plants a hedge, and gives away a bride (the groom’s a forester), and, for a joke, he makes it certain that the game warden will never hit the duck he’s shooting at. The chance to know and witness all of this, amidst the whistling of the autumn mist, is, I would say, the only touch of bliss that’s open to the village atheist.

1964 From “Selected Poems” (Harper & Row, 1973), translated from the Russian by George L. Kline.

In Villages God Does Not Live in Corners

God does not only live in the corners of the ceiling,
as many scoffers like to say,
but everywhere. He sanctifies roofs and plates,
bowls and cooking pans,
and honestly divides every double door
into halves.
In the village,
God is found in great overabundance.
On Saturday, he cooks lentils in the
big iron pot. He dances sleepily over the fire
and waves at me, as to a witness.
He sets up the fences and gives the
son of the forest warden a nice young
woman for a wife.
And for sure playful fun he lets the
game warden miss the duck he tries to
shoot about one thousand times.
The openness to recognize all these things,
by listening to the sounds of the heart,
is by the way,
the only grace,
which is open to the
atheist in the village.

–Joseph Brodsky, Collected Poems in English

IN VILLAGES GOD DOES NOT LIVE IN CORNERS

In villages God does not live in corners
as skeptics think. He’s everywhere.
He blesses the roof, he blesses the dishes,
he holds his half of the double doors.
He’s plentiful. In the iron pot there.
Cooking the lentils on Saturday.
He sleepily jigs and bops in the fire,
he winks at me, his witness. He
assembeles a fence, he marries some sweetheart
off to the woodsman. Then for a joke
he makes the warden’s every potshot
fall just short of a passing duck.
The chance to watch all this up close,
while autumn’s whistling in the mist,
is the only blessed gift there is
in villages, for the atheist.

— Joseph Brodsky

(1940-1996)
(Translated from the Russian, by Glyn Maxwell and Catherine Ciepiela.)

Note GCC đọc bài thơ trên, trong số báo The New Yorker, Feb 25, 2013. Bản dịch của Glyn Maxwell và Catherine Ciepiela. Tò mò, gõ Google, ra thêm 1 số bản dịch khác nữa.

In Villages God Does Not Live in Corners

By Joseph Brodsky (1940-1996)

Số báo này, còn bài thơ sau đây, chỉ có đúng 1 câu, tả đúng cái tình trạng của GCC bữa đó đó, hà, hà!
H/A viết, Cali chẳng có gì lạ, Noel năm nay, ngoài tí flu vương vất trong gió.
Christmas and New Year in California is always with flu in the air, so don't feel miss it.
Thành ra đừng tiếc, đã lỡ hẹn!
I'm sorry. Please take care. GNV

Bài thơ [câu thơ đúng hơn] ly kỳ ở cái cụm từ "Tôi không thể không", I cannot not...

ADVICE

Someone dancing inside us
learned only a few steps:
the "Do-Your-Work" in 4/4 time,
the "What-Do-You-Expect" waltz.
He hasn't noticed yet the woman
standing away from the lamp,
the one with black eyes
who knows the rhumba,
and strange steps in jumpy rhythms
from the mountains in Bulgaria.
If they dance together,
something unexpected will happen.
If they don't, the next world
will be a lot like this one.

                            BILL HOLM

The Rag and the Bone Shop of the Heart: A Poetry Anthology
[Ed by Robert Bly, James Hillman and Michael Meade]

Khuyến cáo

Một người nào đó bên trong chúng ta
Chỉ biết lèo tèo vài đường “nhót”
Boléro thì như đạp xế đạp,
“Son mì son” thì như “Đường ra trận mùa này đẹp lắm”
Thẳng chả không để ý đến một em
Đứng xa xa ngọn đèn
Người phụ nữ với đôi mắt đen
Dáng thấp - nhớ đại khái - hà, hà -
Rất rành Rumba
Với những bước đi hoang dại của dân miền núi Bún Gà Ri
Nếu hai đứa mà cùng khiêu vũ
Ui chao sẽ là một phép lạ
Nếu không, thế giới tiếp theo, sẽ tới
Sẽ “vũ như cẩn”.